Bản PDF tại đây

Động thái của các quốc gia

+ Trung Quốc:

Trung Quốc ra mắt máy bay chiến đấu tàng hình mới. Ngày 11/11, Trung Quốc đã giới thiệu máy bay chiến đấu tàng hình J-31 mới, cùng thời điểm Tổng thống Mỹ Barack Obama tới nước này tham dự Hội nghị cấp cao Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Châu Á-Thái Bình Dương (APEC). Chiếc máy bay 2 động cơ này xuất hiện tại Triển lãm Hàng không Vũ trụ Quốc tế tại thành phố Chu Hải, phía Nam Trung Quốc - một sự kiện được nước này tổ chức thường niên. Theo một báo cáo năm 2014 của Lầu Năm Góc, J-31 có kích cỡ tương đương với máy bay tàng hình F-35 do Mỹ sản xuất.

Thủ tướng Trung Quốc kêu gọi hòa bình ở Đông Á. Phát biểu tại Hội nghị Đông Á lần thứ 9 tại Myanmar hôm 13/11, Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường cho hay Trung Quốc và ASEAN đang thảo luận về khả năng ký kết một hiệp ước hữu nghị, thân thiện và hợp tác, “Hiệp ước này sẽ thiết lập một khuôn khổ thể chế và sự đảm bảo pháp lý trong việc duy trì môi trường hòa bình giữa hai bên trong nhiều thế hệ.” Trung Quốc cũng sẵn sàng ký các văn kiện pháp lý với các quốc gia khác trong khu vực để xây dựng tình hữu nghị và quan hệ láng giềng tốt đẹp. Về tranh chấp biển, ông Lý cho rằng tình hình Biển Đông nhìn chung là ổn định, tự do và an toàn hàng hải trong khu vực được đảm bảo. Các tranh chấp phải được giải quyết thông qua đàm phán và tham vấn giữa các bên liên quan trực tiếp, “Nhằm hướng tới giải quyết tranh chấp, Trung Quốc đề xuất các bên liên quan tích cực tiến hành khai thác chung, đây là cách thức thực tế và hiệu quả để quản lý các bất đồng.”

Trung Quốc triển khai tàu chống ngầm tới Biển Đông. Hải quân Trung Quốc đã sở hữu tàu hộ vệ tên lửa lớp Giang Đảo thứ 18 với khả năng chống tàu ngầm. Con tàu mang tên Chu Châu (số hiệu 594), sẽ được biên chế cho hạm đội Nam Hải của Trung Quốc. Theo Trung Quốc, tàu hộ vệ tên lửa Chu Châu là cơn ác mộng đối với tất cả các tàu ngầm hiện đại nhất thế giới hiện nay với hệ thống radar thủy âm công nghệ hiện đại cùng hệ thống vũ khí cho phép tấn công tiêu diệt mọi mục tiêu trên biển, trên không và dưới nước.

Trung Quốc khen cách tiếp cận của Malaysia trong tranh chấp biển. Phát biểu trước báo giới Malaysia sau cuộc gặp với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình bên lề hội nghị thượng đỉnh APEC, Thủ tướng Malaysia Najib Razak cho hay, “Chủ tịch Trung Quốc đã ca ngợi cách tiếp cận không ồn ào của Malaysia trong việc giải quyết vấn đề Biển Đông. Ông Tập cũng đánh giá đây là phương thức tốt nhất bởi nó tập trung vào thương lượng thay vì đối đầu hay lôi kéo sự can dự của bên ngoài.” Theo ông Najib, ông Tập Cận bình cũng bày tỏ mong muốn thiết lập mối quan hệ quốc phòng gần gũi hơn với Malaysia.

+ Việt Nam:

Chủ tịch nước Trương Tấn Sang tới Trung Quốc dự Hội nghị APEC. Ngày 9/11, Chủ tịch nước Trương Tấn Sang cùng đoàn đại biểu cấp cao Việt Nam đã tới Bắc Kinh, dự Hội nghị APEC lần thứ 22. Ngày 10/11, tại Đại lễ đường nhân dân ở thủ đô Bắc Kinh của Trung Quốc, Chủ tịch nước Trương Tấn Sang đã có cuộc gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Hai bên trao đổi ý kiến sâu rộng về phương hướng lớn làm sâu sắc quan hệ đối tác hợp tác chiến lược toàn diện Việt Nam-Trung Quốc. Về vấn đề trên biển, Chủ tịch nước Trương Tấn Sang nhấn mạnh hai bên cần thông qua đàm phán, trao đổi trên cơ sở nhận thức chung và những thỏa thuận của lãnh đạo Cấp cao hai Đảng, hai nước. Trong quá trình đó, hai bên cần duy trì hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn và tự do hàng hải, hàng không, kiểm soát tốt bất đồng, không để nảy sinh vấn đề mới ảnh hưởng quan hệ hai nước. Chiều cùng ngay, phát biểu tại Phiên thảo luận toàn thể thứ hai về “Phát triển sáng tạo, cải cách và tăng trưởng kinh tế” trong khuôn khổ Hội nghị APEC, Chủ tịch nước Trương Tấn Sang khẳng định, “Trước những thách thức và nguy cơ bất ổn hiện nay về môi trường an ninh và phát triển ở khu vực, vấn đề then chốt là cần tiếp tục thúc đẩy đối thoại và mọi nỗ lực phù hợp với luật pháp quốc tế và quy tắc ứng xử khu vực nhằm duy trì hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn, tự do hàng hải, hàng không và cùng hợp tác phát triển ở Châu Á - Thái Bình Dương, trong đó có khu vực Đông Nam Á và Biển Đông.”

Thủ tướng nêu bật vấn đề Biển Đông tại Hội nghị Cấp cao ASEAN. Phát biểu tại Phiên thảo luận toàn thể của Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 25 hôm 12/11, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng khẳng định “Ðến nay, tình hình Biển Đông vẫn tiếp tục phức tạp, trong đó có việc bồi đắp quy mô lớn, làm thay đổi căn bản cấu trúc của nhiều đảo đá, bãi ngầm. Những việc làm này trái với quy định của DOC. Do đó, tại Hội nghị này, ASEAN cần chủ động và có trách nhiệm hơn nữa trong việc duy trì hòa bình, an ninh và ổn định ở khu vực; tiếp tục yêu cầu các bên liên quan tôn trọng và thực hiện đầy đủ mọi quy định của DOC, trước hết là Điều 5 của Tuyên bố này, thực hiện kiềm chế, không mở rộng hoặc gia tăng căng thẳng, không làm phức tạp thêm tình hình; không sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ lực; giải quyết các tranh chấp bằng biện pháp hòa bình; tôn trọng luật pháp quốc tế, trong đó có UNCLOS 1982.”

Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng hội kiến Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc. Nhân dịp tham dự Hội nghị Cấp cao ASEAN 25, sáng 12/11 Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã  hội kiến Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc Ban Ki-moon. Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đánh giá cao vai trò và những đóng góp rất quan trọng của Liên Hợp Quốc và cá nhân Tổng Thư ký trong việc xử lý các vấn đề toàn cầu, thúc đẩy hòa bình, an ninh trên thế giới. Tổng Thư ký Ban Ki-moon đánh giá cao kết quả thực hiện các Mục tiêu phát triển Thiên niên kỷ của Việt Nam, đưa Việt Nam trở thành một trong những nước có nền kinh tế tăng trưởng nhanh nhất trong khu vực. Về tình hình Biển Đông, Tổng thư ký Ban Ki-moon khẳng định quan điểm của Liên Hợp Quốc về các tranh chấp về chủ quyền trên Biển Đông cần được giải quyết trên cơ sở đối thoại, các bên không có hành động gây căng thẳng; hy vọng các hội nghị ở khu vực sẽ là cơ hội để các bên liên quan giải quyết vấn đề trên cơ sở cách tiếp cận hướng tới tương lai và Liên Hợp Quốc sẵn sàng hỗ trợ và ủng hộ trong vấn đề này.

Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng gặp chính thức Tổng thống Mỹ Barack Obama. Cuộc gặp diễn ra ngày 13/11 bên lề Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 25, Hội nghị Cấp cao Đông Á EAS lần thứ 9 tại thủ đô Nay Pyi Taw của Myanmar. Hai nhà lãnh đạo đã trao đổi về các vấn đề quốc tế, khu vực quan trọng nhằm tăng cường quan hệ hợp tác song phương, đóng góp tích cực vào việc duy trì hòa bình, ổn định, an ninh và hợp tác ở khu vực. Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng hoan nghênh và đánh giá cao lập trường rõ ràng của Mỹ, đề nghị Mỹ và các nước tiếp tục đóng góp một cách hiệu quả vào việc duy trì hòa bình, ổn định, an toàn và tự do hàng hải, yêu cầu các bên thực hiện kiềm chế, giải quyết tranh chấp bằng các biện pháp hòa bình, tuân thủ luật pháp quốc tế, thực hiện đầy đủ DOC, sớm ký kết COC ở Biển Đông.

+ Philippines:

Philippines phản đối hành động quyết đoán trên biển của Trung Quốc. Phát biểu trong cuộc đối thoại giữa ASEAN và Trung Quốc hôm 13/11, Tổng thống Philippines Benigno Aquino cho hay các nước Đông Nam Á quan ngại về những diễn biến gần đây ở Biển Đông, đồng thời hối thúc hai bên sớm hoàn tất một bộ quy tắc ứng xử có ràng buộc giúp ngăn chặn căng thẳng leo thanh thành xung đột ở Biển Đông. Theo ông Aquino, là một đối tác của ASEAN, Trung Quốc phải “chứng minh với phần còn lại của thế giới rằng nước này có thể, cùng với ASEAN, xử lý các vấn đề an ninh trong khu vực theo quy định của luật pháp quốc tế.”

+ Indonesia:

Indonesia kêu gọi đối thoại trong tranh chấp biển. Tân Tổng thống Indonesia Joko Widodo đã lần đầu tiên đề cập tới tranh chấp ở Biển Đông khi tham dự các cuộc họp của ASEAN tại Myanmar. Ông Widodo đề nghị các bên cần kiềm chế và đối thoại để giải quyết xung đột kéo dài ở Biển Đông, “Indonesia tin rằng hòa bình và thịnh vượng trong khu vực được quyết định bởi cách thức các nước ASEAN hợp tác để quản lý các vùng biển. Chúng ta phải đảm bảo rằng các vùng biển này là nhân tố đoàn kết chúng ta, thay vì gây chia rẽ.” Ông Widodo cũng kêu gọi các nước ASEAN đoàn kết để duy trì vai trò của khối.

+ Ấn Độ:

Ấn Độ kêu gọi tuân thủ luật quốc tế ở Biển Đông. Phát biểu tại phiên họp giữa ASEAN - Ấn Độ hôm 12/11 tại Naypyitaw, Myanmar, Thủ tướng Narendra Modi khẳng định, “Vì hòa bình và ổn định ở Biển Đông, các nước cần tuân thủ các chuẩn mực và luật pháp quốc tế, bao gồm UNCLOS 1982. Chúng tôi hy vọng các bạn sẽ thực hiện thành công Bản Hướng dẫn thực thi DOC và sớm tiến tới hoàn tất Bộ Quy tắc Ứng xử ở Biển Đông dựa trên cơ sở đồng thuận. Ấn Độ và ASEAN sẽ tiếp tục tăng cường hợp tác để duy trì môi trường cân bằng, hòa bình và ổn định trong khu vực.”

+ Nhật Bản:

Nhật Bản thúc giục các bên tranh chấp kiềm chế trên biển. Phát biểu tại Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á (East Asia Summit - EAS) ở thủ đô Naypyitaw, Myanmar ngày 13/11, Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe tuyên bố: “Chúng tôi hy vọng các bên tranh chấp trên biển có hành động kiềm chế để không ảnh hưởng tới hòa bình và ổn định ở Biển Đông. Dù nhiều nước đã thể hiện quan ngại nhưng các hành động đơn phương vẫn tiếp diễn ở Biển Đông.” Ông Abe bày tỏ mong muốn Trung Quốc và ASEAN sẽ sớm hoàn tất Bộ Quy tắc Ứng xử ở Biển Đông, đồng thời đề xuất 3 nguyên tắc từng đưa ra tại Hội nghị an ninh châu Á tại Singapore hồi tháng 5: (i) các bên phải tuyên bố và làm rõ yêu sách biển dựa trên luật pháp quốc tế; (ii) các bên không được sử dụng vũ lực hoặc cưỡng ép để củng cố yêu sách; (ii) và các bên liên quan cần giải quyết hòa bình các tranh chấp.

+ Mỹ:

Mỹ chính thức nới lỏng lệnh cấm bán vũ khí cho Việt Nam. Cơ quan kiểm soát vũ khí và an ninh quốc tế, thuộc Bộ Ngoại giao Mỹ ngày 10/11 ban hành Văn bản “Sửa đổi giao dịch quốc tế về quy chế vũ khí: Chính sách xuất khẩu sang Việt Nam” và có hiệu lực từ ngày ký. Trong đó khẳng định “Bộ Ngoại giao đã quyết định, dựa trên lợi ích của chính sách đối ngoại, an ninh quốc gia, những mối quan tâm về nhân quyền, việc xuất khẩu vũ khí sát thương và dịch vụ quốc phòng sang Việt Nam sẽ được cho phép trên cơ sở từng trường hợp cụ thể nhằm hỗ trợ an ninh biển và năng lực phòng vệ”. Trước đó, ngày 2/10, quyết định dỡ bỏ một phần cấm bán vũ khí cho Việt Nam đã được Ngoại trưởng Mỹ John Kerry thông báo trong cuộc hội đàm với Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh tại Washington, DC.

Mỹ cảnh báo hành động sử dụng vũ lực trong tranh chấp biển. Bên lề Hội nghị Thượng đỉnh G-20, Tổng thống Mỹ Barack Obama ngày 15/11 đã có bài phát biểu tại Đại học Queensland ở Brisbane, Úc. Ông Obama cảnh báo, “Tranh chấp chủ quyền đối với các đảo và bãi đá có nguy cơ leo thang thành đối đầu giữa các nước. Chúng tôi tin rằng bất kỳ quốc gia và dân tộc nào cũng có quyền được sống trong môi trường an ninh và hòa bình. Trật tự an ninh thực sự ở Châu Á phải dựa trên – không phải hành vi gây ảnh hưởng, ép buộc hoặc hăm dọa của nước lớn đối với nước nhỏ - luật pháp quốc tế và các chuẩn mực quốc tế, đồng thời giải quyết hòa bình tranh chấp. Chúng tôi ủng hộ nỗ lực của ASEAN tiến tới một bộ quy tắc ứng xử trên biển với Trung Quốc.” Ông Obama cũng khẳng định Mỹ sẽ tiếp tục can dự mạnh mẽ đối với Châu Á, “Không ai có thể nghi ngờ quyết tâm của Mỹ trong việc sát cánh cùng đồng minh. Dù có lúc này hay lúc khác, nhưng một cách bền bỉ và kiên quyết, chúng tôi sẽ tăng cường sự can dự bằng tất cả sức mạnh của mình về ngoại giao, quân sự, kinh tế. Chúng tôi làm điều này với niềm tin rằng một khu vực hòa bình và thịnh vượng có lợi cho nước Mỹ cũng như toàn thế giới.”

Mỹ triển khai chiến hạm tới Singapore. Tàu chiến USS Fort Worth của Mỹ ngày 17/11 sẽ được triển khai đến Châu Á và dự kiến hoạt động ở ven biển Singapore trong 16 tháng. Đây là lần triển khai lâu nhất của một chiến hạm Mỹ trong hơn 42 năm qua. Con tàu này đi vào hoạt động từ tháng 9/2012 với một thủy thủ đoàn nòng cốt gồm 54 người, cộng thêm 19 người để vận hành các thiết bị chiến đấu trên boong. Tàu chiến ven biển USS Fort Worth được thiết kế để thực hiện đa nhiệm vụ, trong đó có quét ngư lôi, chống ngầm và giao chiến trên mặt nước.

Quan hệ các nước

Indonesia, Trung Quốc tăng cường quan hệ đối tác chiến lược. Bên lề Hội nghị APEC đang diễn ra tại Bắc Kinh, tân Tổng thống Indonesia Joko Widodo đã có cuộc hội đàm với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Thủ tướng Lý Khắc Cường ngày 9/11. Các nhà lãnh đạo Indonesia và Trung Quốc nhất trí tăng cường quan hệ hợp tác thiết thực, hiệu quả. Hai bên cũng đã dành ưu tiên cho việc chia sẻ và trao đổi về chiến lược “Trục hàng hải” của Indonesia và “Con đường Tơ lụa trên biển trong thế kỷ 21” của Trung Quốc, coi đây là một trọng tâm mới của hợp tác giữa hai bên. Cũng tại cuộc hội đàm, Tổng thống Joko Widodo đề nghị Trung Quốc tăng cường đầu tư vào phát triển cơ sở hạ tầng ở Indonesia, đặc biệt là vào lĩnh vực biển, và cam kết Indonesia sẽ tham gia với sự đóng góp 5.000 tỷ rupiah (416,67 triệu USD) trong vòng 5 năm vào Ngân hàng đầu tư hạ tầng Châu Á do Trung Quốc đề xuất và đóng góp 50% cổ phần.

Nhật Bản-Indonesia sẽ đàm phán cấp chuyên viên về hợp tác biển. Trong cuộc gặp ngày 10/11 tại thủ đô Bắc Kinh, Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe và Tổng thống Indonesia Joko Widodo đã nhất trí tiến hành các cuộc đàm phán cấp chuyên viên để nghiên cứu cách thức hợp tác liên quan tới vấn đề an ninh biển. Trong cuộc gặp đầu tiên kể từ khi ông Widodo nhậm chức Tổng thống Indonesia hồi tháng trước, ông Abe đề xuất hai nước thực hiện những bước đi cụ thể để hợp tác nhằm đảm bảo các vùng biển được an toàn cũng như trong việc phát triển cảng biển và những cơ sở hạ tầng khác ở Indonesia.

Mỹ - Trung thúc đẩy quan hệ nước lớn kiểu mới. Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Mỹ Barack Obama đã có cuộc gặp ở Bắc Kinh tối 11/11 nhân dịp ông Obama đến Trung Quốc tham dự Hội nghị APEC lần thứ 22. Chủ tịch Trung Quốc nêu rõ hai nước đã đạt những kết quả đáng kể hướng tới xây dựng mối quan hệ kiểu mới giữa các nước lớn. Ông Tập kêu gọi hai bên mở rộng hợp tác thiết thực, tăng cường liên lạc và phối hợp trong các vấn đề quốc tế nhằm góp phần gìn giữ hòa bình, ổn định và thịnh vượng chung. Về phần mình, Tổng thống Obama nhấn mạnh rằng Mỹ và Trung Quốc là hai nền kinh tế lớn nhất thế giới, việc tăng cường quan hệ song phương sẽ đem lại lợi ích cho hai nước cũng như thế giới. Ông Obama cũng bày tỏ sẵn sàng trao đổi quan điểm với ông Tập trong một loạt vấn đề và đưa quan hệ 2 nước lên tầm cao mới.

Trung Quốc và Philippines muốn giảm căng thẳng ở Biển Đông. Bên lề Hội nghị APEC lần thứ 22 tại Bắc Kinh, Tổng thống Philippines Benigno Aquino đã có cuộc gặp ngắn với Chủ tịch Trung Quốc ông Tập Cận Bình ngày 11/11. Phát biểu trước một nhóm phóng viên người Philippines, Tổng thống Aquino cho biết: “Chúng tôi đã có những đồng thuận nhất định về một số vấn đề, về quan hệ hai nước quá khứ, hiện tại và tương lai. Trung Quốc đã đề cập đến cách thức giải quyết vấn đề Biển Đông một cách xây dựng.” Về phía Trung Quốc, Tân Hoa Xã dẫn lời ông Tập Cận Bình bày tỏ hy vọng Trung Quốc và Philippines trong thời gian tới sẽ cùng thương lượng, hướng tới mục tiêu giải quyết tranh chấp biển, tạo điều kiện để cải thiện quan hệ song phương. Đây là cuộc gặp trực tiếp đầu tiên giữa hai nhà lãnh đạo Trung Quốc và Philippines kể từ năm 2011.

Tổng thư ký ASEAN cảnh báo về Biển Đông. Phát biểu trước khi diễn ra Hội nghị thượng đỉnh ASEAN lần thứ 25 tại Myanmar ngày 12/11, Tổng thư ký ASEAN Lê Lương Minh khẳng định, “Chúng tôi nhận thấy khoảng cách ngày càng lớn giữa những cam kết, hành động thực tế và tình hình hiện nay trên biển. Đây là một vấn đề mà chúng ta nhất thiết phải giải quyết. Một mặt, chúng ta đã đạt được sự tiến bộ trong việc thực hiện các cam kết của DOC và hướng tới việc hoàn tất COC. Mặt khác, những căng thẳng trên Biển Đông vẫn tiếp tục diễn ra và gây khó khăn trong quá trình đàm phán. Điều quan trọng và cấp bách đối với ASEAN hiện nay là chúng ta cần phải đoàn kết và duy trì vai trò trung tâm của tổ chức.”

Khai mạc Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 25 tại Myanmar. Ngày 12/11, Hội nghị cấp cao ASEAN đã khai mạc ở thủ đô Nay Pyi Taw của Myanmar, với chủ đề tập trung vào khả năng ASEAN đối phó với các thách thức cấp bách hiện nay, như các tranh chấp lãnh thổ trên Biển Đông. Tại hội nghị, các nhà lãnh đạo còn thảo luận về những biện pháp tiến tới thành lập một Cộng đồng ASEAN hội nhập hơn vào năm tới cùng với tầm nhìn hậu 2015 cũng như công tác tăng cường các thể chế ASEAN. Về tranh chấp biển, trong tuyên bố của Chủ tịch Hội nghị Cấp cao ASEAN 25 có đoạn, “Chúng tôi tái khẳng định tầm quan trọng của việc duy trì hòa bình và ổn định, bảo đảm an ninh, an toàn, tự do hàng hải và hàng không trên Biển Đông. Chúng tôi hoan nghênh kết quả tích cực trong tham vấn về thực hiện DOC và nhất trí phấn đấu sớm đạt được COC trên cơ sở đồng thuận. Chúng tôi tái khẳng định các cam kết chung về bảo đảm giải quyết các tranh chấp bằng các biện pháp hòa bình phù hợp với các nguyên tắc đã được công nhận nhận của luật pháp quốc tế, bao gồm UNCLOS 1982, không đe dọa hay sử dụng vũ lực, thực hiện kiềm chế và không được có các hoạt động gây phức tạp thêm tình hình, hay mở rộng căng thẳng trong khu vực.” Chiều 13/11, tại Trung tâm Hội nghị quốc tế Myanmar đã diễn ra Lễ bế mạc Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 25.

Mỹ - Úc - Nhật Bản kêu gọi giải quyết hòa bình tranh chấp biển. Bên lề Hội nghị cấp cao Nhóm các nền kinh tế phát triển và mới nổi hàng đầu thế giới (G-20) diễn ra Úc ngày 16/11, các nhà lãnh đạo Mỹ, Úc và Nhật Bản đã tiến hành hội đàm ba bên lần đầu tiên kể từ năm 2007. Trong tuyên bố chung được đưa ra sau đó, Tổng thống Mỹ Barack Obama, Thủ tướng Australia Tony Abbott và Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe đã kêu gọi giải quyết hòa bình tranh chấp trên biển theo luật pháp quốc tế, đồng thời hối thúc về tự do hàng hải và hàng không. Nhà lãnh đạo 3 nước cũng cam kết làm sâu sắc thêm quan hệ hợp tác an ninh nhằm đảm bảo một tương lai hoà bình, ổn định và thịnh vượng trong khu vực. Mối quan hệ đối tác này dựa trên nền tảng vững chắc của những lợi ích và giá trị chung, trong đó có cam kết về dân chủ, các nền kinh tế mở, tôn trọng pháp luật và giải quyết hoà bình tranh chấp.

Trung Quốc, Singapore tăng cường hợp tác quốc phòng song phương. Ngày 14/11, Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc Thường Vạn Toàn và người đồng cấp Singapore Ng Eng Hen đã tổ chức hội đàm tại Bắc Kinh và đạt được đồng thuận bốn điểm: (i) Hai bên sẽ tăng cường phát triển quan hệ quốc phòng lành mạnh và vững chắc dựa trên cơ sở tôn trọng lẫn nhau và xem xét những mối quan ngại an ninh của nhau; (ii) Hai bộ trưởng cũng nhất trí sẽ tăng cường đối thoại và hiểu biết lẫn nhau thông qua việc tiến hành các cuộc gặp cấp cao và tham vấn chiến lược định kỳ; (iii) Hai bên sẽ thúc đẩy xây dựng lòng tin bằng cách tăng cường hợp tác thiết thực, như diễn tập huấn luyện chung; (iv) Hai bên sẽ mở rộng quan hệ giữa nhân dân hai nước và quan hệ hữu nghị bằng cách tăng cường trao đổi cấp chuyên viên và đối thoại giữa hai quân đội.

Phân tích và đánh giá

“Chiến thắng của ông Obama tại APEC: Không như những gì số đông nghĩ” của Elizabeth C. Economy. Rõ ràng, Mỹ đã giành thắng lợi lớn tại APEC vừa qua, tuy nhiên, thành quả mà Mỹ đã đạt được ở APEC lại không phải như những gì mà đa số mọi người nghĩ. Truyền thông và các nhà phân tích về Trung Quốc đều tập trung vào thỏa thuận về khí hậu, coi cam kết mới của Mỹ - Trung như một ngoại lệ, thậm chí là “mang tính lịch sử”. Tuy nhiên, đây chỉ như thấy cây mà không thấy rừng. Chiến thắng thật sự cho Tổng thống Mỹ Barack Obama đó là kiềm chế Trung Quốc, hay nói theo khoa học chính trị, củng cố cam kết của Bắc Kinh đối với trật tự quốc tế tự do. Thành quả đáng kể tại cuộc gặp giữa Obama và Tập Cận Bình tại APEC đó là việc Trung Quốc đã quay trở lại với cuộc chơi của Mỹ. Tất cả những thỏa thuận đạt được – gia hạn visa, thiết lập “nguyên tắc” ngăn chặn đụng độ trên không, trên biển tại Tây Thái Bình Dương, giảm bớt và loại bỏ thuế cho khoảng 200 mặt hàng công nghệ thông tin, và cam kết hành động nhiều hơn trong việc chống biến đổi khí hậu – là chiến thắng dành cho Mỹ. Điều đó không có nghĩa đây không phải là một thắng lợi cho phía Trung Quốc. Tuy nhiên, nó chỉ là một thắng lợi ràng buộc Trung Quốc vào sâu hơn các cơ chế an ninh quốc tế, thương mại và môi trường do Mỹ lãnh đạo. Trong hơn 2 năm qua, kể từ khi nhậm chức, Chủ tịch Tập Cận Bình đã theo đuổi quan điểm của Trung Quốc về trật tự thế giới, thể hiện rõ rằng coi thường thay vì tôn trọng các “quy tắc” hiện hành. Ông Tập đã có những động thái củng cố yêu sách biển – mà chẳng quốc gia nào công nhận – tại Biển Đông và Biển Hoa Đông; đề xuất thành lập Ngân hàng Đầu tư Cơ sở Hạ tầng Châu Á và Ngân hàng Phát triển Châu Á; đưa ra một kiến trúc an ninh khu vực mới tại Châu Á trong đó loại bỏ vai trò của Mỹ; và đề xuất một hiệp ước thương mại tự do Châu Á – Thái Bình Dương có thể đe dọa tới quá trình hoàn thành hiệp định thương mại xuyên Thái Bình Dương (TPP) do Mỹ hậu thuẫn. APEC năm nay không phải là một thay đổi chiến lược mà chỉ là một bước đi chiến thuật của Trung Quốc. Ông Tập vẫn không từ bỏ các nỗ lực nhằm thiết lập các tổ chức mang tính cạnh tranh; cụ thể, ông nhấn mạnh những kế hoạch của mình trong tuyên bố chung với Tổng thống Obama. Do đó, quan hệ Trung-Mỹ sẽ tiếp tục là một mối quan hệ nhiều thách thức bởi hai bên vẫn có quan điểm trái ngược về trật tự thế giới. Tuy nhiên, Nhà Trắng có thể thẳng thắn tuyên bố một thắng lợi lớn dành cho chiến lược Trung Quốc nói riêng và chiến lược Châu Á nói chung của mình. Chiến lược xoay trục đã chứng tỏ giá trị của mình; nó đã được chấp nhận và sẽ còn kéo dài trong thời gian tới.

“Trung Quốc chơi cờ vây ở Biển Đông” của Alexander Vuving. Trò chơi lâu đời và phổ biến nhất của Trung Quốc là cờ vây, và ngay từ cái tên, nó đã cho chúng ta biết đây là một trò chơi về chiến thuật bao vây. Ngược lại, cờ vua lại là trò chơi với mục đích đánh bại đối thủ (chiếu tướng). Trong cờ vua, bản thân các quân cờ như tướng, hậu hay tốt, có giá trị và sức mạnh khác nhau hoàn toàn. Còn trong cờ vây, không có vua, hậu hay tốt, chỉ có các quân cờ giống hệt nhau, sức mạnh của chúng nằm ở vị trí mà chúng được đặt trong thế trận của các quân cờ. Nếu cờ vua là nhằm tích lũy sức mạnh và tiêu hao lực lượng đối phương, thì cờ vây là nhằm chiếm đoạt và củng cố các vị trí chiến lược. Nhìn theo lăng kính của cờ vây, thì những gì mà Trung Quốc đã làm ở Biển Đông là một ví dụ kinh điển về việc làm thế nào để có thể áp dụng chiến thuật của cờ vây một cách lão luyện. Mục đích cuối cùng của Trung Quốc là giành quyền kiểm soát toàn bộ khu vực. Trong chiến dịch để đạt được mục đích này, Trung Quốc không sử dụng các cuộc đối đầu có sự tham gia của các đơn vị hùng hậu như cờ vua, mà họ sử dụng chiến thuật dần dần mở rộng. Đó là một kế hoạch kéo dài đã được thực hiện tại khu vực hàng thập kỷ qua. Logic ở đây đó là bằng cách kín đáo xoay chuyển thế trận chiến lược tại khu vực, Trung Quốc sẽ dần dần thay đổi mọi thứ theo hướng có lợi cho sự thống trị của mình. Cụ thể, chiến lược này của Trung Quốc gồm ba sách lược mà họ sẽ áp đặt theo thứ tự. Thứ nhất, là tránh xung đột quân sự hết mức có thể, chỉ gây xung đột để lợi dụng một tình thế thuận lợi đang có sẵn. Thứ hai, là phải kiểm soát hầu hết các vị trí chiến lược ở khu vực, nếu chưa chiếm giữ được thì phải nắm lấy kể cả bằng cách lén lút. Thứ ba, là phát triển những vị trí này thành các điểm trọng yếu, biến thành những trung tâm về hậu cần, các căn cứ triển khai sức mạnh có hiệu quả. Sáu thập kỷ mở rộng của Trung Quốc tại Biển Đông tuân thủ đúng theo những sách lược này. Thứ nhất, trong số rất nhiều động thái nhằm giành giật các đảo tại Biển Đông trong 6 thập kỷ qua của Bắc Kinh, chỉ có 2 vụ đụng độ quân sự đó là Hải chiến Hoàng Sa 1974 và Hải chiến Trường Sa 1988 đều với Việt Nam. Đáng chú ý, trong 2 cuộc đụng độ này, Trung Quốc đều có sự đồng ý của Mỹ, do đó các hành động quân sự của họ không mang lại nhiều hậu quả ngoại giao. Thứ hai, Bắc Kinh luôn chọn những vị trí chiến lược nhất để chiếm đóng tại vùng biển tranh chấp – sau cuộc Hải chiến Trường Sa, Trung Quốc chiếm đóng 6 thực thể tại Trường Sa và 5 trong số này là những thực thể có vai trò chiến lược quan trọng nhất tại Trường Sa.  Cụ thể, lựa chọn đầu tiên của Trung Quốc là Đá Chữ Thập, đây là nơi có vị trí lý tưởng vì nó án ngữ cửa ngõ phía tây của quần đảo Trường Sa, và là một trong số ít các đá ở Trường Sa gần với tuyến hàng hải chính. Bốn thực thể còn lại: Đá Xu Bi, Đá Ga Ven, Đá Gạc Ma và Đá Châu Viên nằm ở rìa của 4 nhóm đảo khác nhau, từ đó Trung Quốc có thể kiểm soát một khu vực biển rộng lớn và những tuyến đường biển quan trọng tại Trường Sa. Ngoài ra, Đá Vành Khăn - Trung Quốc chiếm của Philippines hay Bãi cạn Scarborough mà nước này đang kiểm soát trên thực tế - cũng có vị trí chiến lược vô cùng quan trọng. Thứ ba, sách lược cuối cùng của Trung Quốc là biến những thực thể này thành những cơ sở vững chắc, để từ đó triển khai các tàu, dân sự và quân sự, các máy bay có người lái cũng như không người lái, tới Biển Đông. Cụ thể, sau hoạt động cải tạo đất của Trung Quốc, Đá Chữ Thập sẽ có diện tích dự kiến là 2 km vuông, cho phép Bắc Kinh xây dựng sân bay, hải cảng cho tàu trọng tải 5.000 tấn, trạm radar, triển khai tên lửa đất đối không tầm trung và tầm xa. Cơ sở hạ tầng ở đây cũng hỗ trợ hàng trăm tàu cá, tàu tuần tra, tàu chiến và chiến đấu cơ. Với các thực thể có vị trí chiến lược và đang được mở rộng, Trung Quốc có khả năng giành được ưu thế trên không cũng như trên biển tại Biển Đông hơn bất kỳ quốc gia nào khác. Cho dù Bắc Kinh vẫn còn nhiều việc phải làm, tuy nhiên không khó để dự đoán một Biển Đông trong 2 thập kỷ tới với sự xuất hiện của các căn cứ hùng mạnh của Trung Quốc trải dài từ Quần đảo Hoàng Sa ở hướng tây bắc tới Đá Vành Khăn ở hướng đông nam, và từ Bãi cạn Scarborough ở hướng đông bắc tới Đá Chữ Thập ở hướng tây nam. Nếu logic của môn cờ vây là đúng, và nếu các đối thủ của Trung Quốc không có biện pháp đáp trả hữu hiệu, Bắc Kinh sẽ trở thành bá chủ mới tại Biển Đông, và như một hệ quả, sẽ trở thành thế lực bá quyền mới tại Châu Á.

“Học thuyết biển mới của Tổng thống Indonesia.” Trong bối cảnh cạnh tranh gia tăng cùng một loạt các căng thẳng trong khu vực, Tổng thống Indonesia Joko “Jokowi” Widodo đã đưa ra học thuyết sẽ định hình các chính sách dưới chính quyền của mình trong 5 năm tới – Học thuyết “Trục Biển” (Maritime Axis Doctrine). Với nhận thức rõ ràng về sự chuyển dịch lớn đang diễn ra từ phương Tây sang khu vực Đông Á trong thế kỷ 21, Tổng thống Jokowi nhấn mạnh tầm quan trọng ngày càng tăng của Indonesia với vai trò là một quốc gia nằm ở trung tâm của những thay đổi về địa lý, kinh tế và chính trị đang diễn ra một cách sâu rộng trên toàn cầu, “Chúng tôi muốn Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương, thay vì trở thành đấu trường tranh giành tài nguyên, lãnh thổ và vị thế bá quyền, sẽ vẫn giữ vai trò là khu vực hòa bình và an toàn cho hoạt động thương mại của thế giới.” Cụ thể, theo Tổng thống Jokowi, học thuyết này dựa vào năm trụ cột hành động để đảm bảo an ninh khu vực. (i) Xây dựng lại nền văn hoá biển của Indonesia. Là một quốc gia được tạo thành từ 17.000 hòn đảo, Indonesia phải nhận thức rằng tương lai của quốc đảo này phần lớn được quyết định bởi cách thức mà nước này quản lý đại dương; (ii) Indonesia sẽ duy trì và quản lý tài nguyên biển trong đó tập trung vào việc thiết lập chủ quyền đối với các thực phẩm có xuất xứ từ biển; (iii) Indonesia sẽ ưu tiên phát triển cơ sở hạ tầng và kết nối trên biển bằng cách xây dựng các trạm thu phí trên biển và cảng biển nước sâu, đồng thời cải thiện ngành công nghiệp vận chuyển, hậu cần và du lịch biển; (iv) Thông qua ngoại giao biển, Indonesia phải giải quyết các nguyên nhân gây nên xung đột trên biển, chẳng hạn như đánh bắt cá trái phép, xâm phạm chủ quyền, tranh chấp lãnh thổ, cướp biển và ô nhiễm. (v) Là một quốc gia với vai trò là cầu nối giữa hai đại dương, Indonesia phải xây dựng sức mạnh quốc phòng trên biển của mình.

“Biển Đông: Thời điểm để Ấn Độ đánh dấu sự hiện diện của mình” của Darshana M. Baruah. Dưới sự lãnh đạo của Thủ tướng Modi, chính phủ mới của Ấn Độ đã đánh giá lại lợi ích an ninh biển của nước này và nhận thấy cần thiết phải can dự trong việc định hình kiến trúc an ninh đang thay đổi tại Ấn Độ - Thái Bình Dương. Về khía cạnh tăng cường quan hệ quốc phòng, Ấn Độ đang tập trung cải thiện quan hệ với lực lượng hải quân các nước trong khu vực như Úc, Nhật, Singapore và Việt Nam. Ấn Độ cũng cung cấp cho Việt Nam gói tín dụng trị giá 100 triệu USD, thỏa thuận này được tái khẳng định trong chuyến thăm của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng tới Delhi vào tháng 10/2014. Về ngoại giao, bên cạnh các tuyên bố chung với Mỹ, Việt Nam, thủ tướng Modi cũng một lần nữa nhấn mạnh sự cần thiết phải ổn định Biển Đông tại Hội nghị thượng đỉnh Ấn Độ - ASEAN lần thứ 12 và Hội nghị Cấp cao Đông Á lần thứ 9 tại Myanmar. Tại cả hai diễn đàn này, ông Modi đều nhấn mạnh sự cần thiết phải tuân thủ các chuẩn mực quốc tế để duy trì hòa bình và ổn định tại Biển Đông, đây là tuyên bố được cho là nhằm trực tiếp tới Trung Quốc. Một khía cạnh khác cũng đáng chú ý đó là tại sao Ấn Độ lại đưa ra các tuyên bố như vậy vào lúc này. Trong bối cảnh liên minh của Mỹ đang suy yếu tại Châu Á, tuyên bố chung giữa Ấn Độ và Mỹ - trong đó lần đầu tiên Ấn Độ đề cập trực tiếp tới việc giải quyết tranh chấp Biển Đông - cho thấy New Dehli cần phải có một vai trò lãnh đạo trong an ninh khu vực. Có lẽ cuối cùng thì Ấn Độ đã có đủ ý chí chính trị để đóng một vai trò lớn hơn - như một bên đảm bảo an ninh tại khu vực. Tương tự, tuyên bố chung với Việt Nam là một hành động tái-trấn-an một trong những người bạn thân thiết nhất của Ấn Độ tại Đông Nam Á. Ông Modi cũng gặp lãnh đạo của Philippines và Nhật Bản - hai quốc gia đang có tranh chấp biển với Trung Quốc, điều này báo hiệu Ấn Độ giờ đã sẵn sàng hơn trong việc đóng một vai trò tích cực vào an ninh khu vực. Lợi ích của New Dehli tại Đông Nam Á và Đông Á đang lớn dần. Ấn Độ đang tìm kiếm hợp tác với các quốc gia tại khu vực trên cả phương diện kinh tế lẫn quốc phòng. Với Chính sách Hướng Đông giờ đã được nâng tầm thành “Hành động Hướng Đông”, các sáng kiến hiện nay của chính phủ Ấn Độ đã đi đúng hướng. Từ lâu, Ấn Độ đã cố tình bỏ qua các cơ hội tại Đông Á bởi không muốn làm phật lòng Trung Quốc. Tuy nhiên, với cấu trục an ninh khu vực đang thay đổi và việc Trung Quốc tăng cường hiện diện tại Ấn Độ Dương, đã đến lúc Ấn Độ tự ‘sự e ngại đối với Trung Quốc’ và thiết lập thỏa thuận thuận hợp tác với các quốc gia quan trọng tại khu vực. Có một điều khác cũng cần phải đề cập đó là New Delhi không tham gia vào bất cứ chính sách kiềm chế Trung Quốc nào và cũng không cần phải làm như vậy. Họ chỉ cần lên tiếng về các quan ngại là đủ để trấn an những người bạn tại Đông Nam Á – rằng Ấn Độ sẽ dần sẵn sàng đóng vai trò người đảm bảo an ninh mà khu vực cần.

“Trung Quốc sử dụng chiêu bài kinh tế để lôi kéo các quốc gia ASEAN?” của Brian Spegele. Một vài năm trở lại đây, Trung Quốc bắt đầu sử dụng sức mạnh kinh tế để “lấy lòng” các nước láng giềng. Tại Indonesia một năm trước, ông Tập đề xuất tham vọng tái hiện “Con đường Tơ lụa trên Biển thế kỷ 21”, một tuyến đường thương mại sẽ được đầu tư hàng tỷ USD. Theo Christopher Len, nhà nghiên cứu về tranh chấp biển của Trung Quốc tại Đại học Quốc gia Singapore, kế hoạch thiết lập Con đường Tơ lụa trên Biển nhằm giảm bớt lo ngại của các quốc gia nhỏ hơn. Bắc Kinh muốn nhấn mạnh tới lợi ích các nước khác sẽ có được khi hợp tác với mình. Trung Quốc cũng khởi xướng thành lập Ngân hàng Đầu tư Hạ tầng Châu Á với tư cách là cổ đông lớn nhất. Trong khi đó, Mỹ cho rằng mục đích chủ yếu của thể chế này chỉ nhằm làm lợi cho các doanh nghiệp Trung Quốc. Nhiều nền kinh tế lớn của Châu Á hiện vẫn chưa đồng ý tham gia. Số liệu của hải quan Trung Quốc cho thấy kim ngạch thương mại của nước này với nhiều quốc gia khác trong khu vực đang tăng trưởng nhanh chóng. Kim ngạch thương mại hai chiều với Malaysia năm ngoái lần đầu tiên vượt qua mức 100 tỷ USD. Trung Quốc cũng là bạn hàng quan trọng với Việt Nam. Bất chấp căng thẳng giữa hai nước về vấn đề Biển Đông, thương mại hai chiều Việt - Trung trong 10 tháng đầu năm vẫn tăng 22% so với năm ngoái. Những bước đầu tiên trong Con đường Tơ lụa của ông Tập là hợp tác với Malaysia tại cảng Kuantan, phía đông Malaysia, nơi một doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc đang cấp vốn để mở rộng cảng và phát triển một khu công nghiệp gần đó, Khu Công nghiệp Kuantan Malaysia-Trung Quốc. Tuy nhiên, khoản đầu tư này có đem đến cho Bắc Kinh mối quan hệ hữu hảo với các bên tranh chấp tại Biển Đông hay không còn là điều chưa rõ ràng. Giáo sư quan hệ quốc tế Đại học Bắc Kinh ông Zha Daojiong nhận xét, “Đặc biệt là trong khu vực Đông Nam Á, làm sao các nước có thể chịu cảnh bị xem là yếu thế hoặc chịu 'cúi đầu' trước tiền bạc?” Ông Zha Daojiong nói thêm rằng ngoài mục đích xoa dịu quan ngại từ các nước láng giềng, những kết nối thương mại mới của Trung Quốc trong khu vực cũng phục vụ lợi ích cho chính nước này, chẳng hạn như tạo ra thị trường mới cho các công ty trong ngành công nghiệp. Chuyên gia Glaser của CSIS bình luận rằng Trung Quốc đã chớp lấy cơ hội hiếm có để thúc đẩy tham vọng trở thành cường quốc thế giới, “Mỹ đang bị phân tâm bởi tình hình Ukraine và Trung Đông. Những bất lợi của Mỹ dường như đã mở ra cánh cửa cho Trung Quốc.”