Tư duy chiến lược biển sâu của Trung Quốc
Quan điểm của Trung Quốc cho rằng, diện tích biển thuộc quyền quản lý không cân xứng với diện tích đất liền và quy mô dân số của Trung Quốc; do đó việc đẩy mạnh khai thác không gian biển sâu là hướng đi tất yếu để trở thành cường quốc biển.[1] Trung Quốc coi hoạt động nghiên cứu khoa học là một phần quan trọng trong chiến lược cường quốc biển nhằm tăng cường ảnh hưởng và kiểm soát ở các vùng biển chiến lược. Việc Trung Quốc đẩy mạnh thăm dò và khai thác tài nguyên ở khu vực đáy biển quốc tế đang dần trở thành mắt xích quan trọng trong việc xây dựng kho dự trữ tài nguyên chiến lược cho một cường quốc biển trong kỷ nguyên mới.[2]
Dưới góc độ tư duy chiến lược, Trung Quốc là quốc gia có ý thức nghiên cứu khoa học biển từ rất sớm, ngay từ những năm đầu thành lập nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa. Việc nghiên cứu khoa học biển sâu cũng được Trung Quốc đưa vào các văn kiện quan trọng như Kế hoạch phát triển kinh tế xã hội 5 năm lần thứ 13, 14, 15.[3] Đặc biệt, Kế hoạch 5 năm lần thứ 14 của Trung Quốc coi hoạt động thăm dò biển sâu là một trong bảy lĩnh vực trọng tâm của nghiên cứu khoa học và công nghệ, đồng thời kêu gọi phát triển “mạng lưới quan sát khoa học dưới nước”. Năm 2021, Bộ Tài nguyên Thiên nhiên Trung Quốc đã đưa ra hướng dẫn cụ thể về việc thúc đẩy Kế hoạch 5 năm, bao gồm cả việc liên kết hoạt động khảo sát đại dương với các mục tiêu quân sự. Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cũng từng khẳng định, Trung Quốc cần phải tiến ra biển, đẩy nhanh việc xây dựng cường quốc biển, đồng thời cần nhanh chóng tạo ra cơ sở nghiên cứu, phát triển khoa học và công nghệ biển sâu, thúc đẩy sự phát triển toàn diện của khoa học công nghệ biển Trung Quốc.[4] Trong bài phát biểu năm 2016, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã đề cập đến việc tiếp cận “kho báu” của đại dương và triển khai cho đất nước “làm chủ các công nghệ then chốt để thâm nhập vào vùng biển sâu”.[5]
Như vậy, với quan điểm không gian biển sâu là yếu tố thiết yếu để cân bằng với quy mô đất liền và dân số khổng lồ, Trung Quốc đã gắn chặt hoạt động nghiên cứu khoa học biển sâu với định hướng chiến lược phát triển sức mạnh quốc gia trong kỷ nguyên mới. Những bước đi này không chỉ phản ánh tư duy chiến lược sâu sắc về biển sâu mà còn là dấu hiệu cho thấy, Trung Quốc sẽ tiếp tục mở rộng ảnh hưởng và gia tăng hiện diện tại các vùng biển có giá trị chiến lược trên toàn cầu.

 Nghiên cứu khoa học biển sâu của Trung Quốc

Ảnh minh họa: Daily Mail

 

Cách thức Trung Quốc triển khai hoạt động nghiên cứu khoa học biển sâu trong những năm qua
Tích cực xây dựng và hoàn thiện pháp lý
Trung Quốc là một trong những nước đi đầu trong việc xây dựng và hoàn thiện khung pháp lý cả ở cấp độ quốc tế lẫn nội luật quốc gia để phục vụ tham vọng biển sâu. Với tư cách là thành viên của Cơ quan Quyền lực đáy biển quốc tế (ISA), Trung Quốc không những tích cực tham gia vào quá trình xây dựng quy tắc mà còn chủ động tạo ảnh hưởng bằng việc trở thành nước đóng góp tài chính lớn nhất cho ngân sách hành chính của ISA. Thông qua đó, Trung Quốc từng bước định hình luật chơi toàn cầu theo hướng có lợi cho chiến lược biển sâu của mình, đồng thời mở rộng cơ hội tiếp cận tài nguyên chiến lược dưới đáy đại dương.
Trên phương diện pháp luật quốc nội, Trung Quốc sớm ban hành Luật thăm dò và phát triển tài nguyên ở khu vực đáy biển sâu (năm 2016) nhằm điều chỉnh hoạt động trong phạm vi lãnh hải, đồng thời tạo cơ sở pháp lý cho các hoạt động thăm dò, khai thác ở khu vực ngoài phạm vi quyền tài phán quốc gia. Đặc biệt, một vấn đề đáng quan tâm là việc Trung Quốc khẳng định các khu vực thuộc “vùng biển sâu nằm trong quyền tài phán” gồm cả khu vực “đường chín đoạn” tại Biển Đông và phần phía đông biển Hoa Đông, hai vùng biển chiến lược mà Trung Quốc có yêu sách chủ quyền và coi đây là lợi ích cốt lõi, kiên quyết bảo vệ bằng mọi giá.[6]
Tăng cường đầu tư tiềm lực cho các lực lượng nghiên cứu
Trong những năm gần đây, hoạt động nghiên cứu khoa học biển sâu của Trung Quốc được đẩy mạnh một cách toàn diện với sự vào cuộc đồng bộ của Chính phủ - Viện nghiên cứu - doanh nghiệp - trường đại học. Sự phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng trụ cột này đã tạo nên một hệ sinh thái đổi mới biển sâu toàn diện, góp phần định hình vị thế mới cho Trung Quốc trong cuộc đua công nghệ dưới lòng đại dương. Một là, Chính phủ Trung Quốc đóng vai trò trung tâm trong việc hoạch định chiến lược và định hướng phát triển. Thông qua việc ban hành các chính sách hỗ trợ, gia tăng đầu tư và dẫn dắt nguồn lực quốc gia, Trung Quốc đã triển khai hàng loạt dự án quy mô lớn như xây dựng hệ thống quan sát biển sâu, phát triển hạ tầng nghiên cứu và thúc đẩy đổi mới công nghệ hàng hải. Hai là, phát huy vai trò nòng cốt của các viện nghiên cứu đầu ngành trong nghiên cứu, phát triển các công nghệ chiến lược. Nhiều cơ quan nghiên cứu hàng đầu của Trung Quốc, điển hình là Viện Khoa học và Kỹ thuật Biển sâu thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc đảm nhiệm nghiên cứu, phát triển các công nghệ chiến lược như tàu lặn có người lái, thiết bị lặn không người lái và các nền tảng nghiên cứu biển sâu hiện đại; thiết lập mạng lưới phối hợp rộng khắp với các trường đại học và doanh nghiệp công nghệ cao trong nước, tạo ra sức mạnh liên kết đa ngành, đa lĩnh vực. Ba là, khai thác tiềm năng khu vực doanh nghiệp, đặc biệt là các tập đoàn đóng tàu và công ty công nghệ cao được huy động mạnh mẽ tham gia vào chuỗi hoạt động nghiên cứu khoa học biển sâu, từng bước làm chủ các công nghệ lõi trong phát triển thiết bị biển sâu và nâng cao năng lực nội sinh trong lĩnh vực này. Bốn là, thu hút và nâng cao hiệu quả hoạt động của các trường đại học hàng đầu Trung Quốc, đơn cử như Đại học Hải dương Trung Quốc, Đại học Hạ Môn, Đại học Công nghệ Đại Liên hay Đại học Giao thông Thượng Hải… tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong nghiên cứu ứng dụng và chuyển giao công nghệ, với nhiều thành tựu nổi bật như phao quan trắc 10.000 m, công nghệ khai thác và thăm dò biển sâu.[7]
Đẩy mạnh phát triển trang thiết bị nghiên cứu hiện đại
Trung Quốc đã triển khai một loạt tàu ngầm có người lái tiên tiến trên biển, như Giao Long và Fendouzhe để thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu ở các độ sâu mà Trung Quốc chưa từng tiếp cận được trước đây. Trong đó, tàu ngầm Giao Long có khả năng lặn sâu 7.000 m tại Rãnh Mariana và tàu Fendouzhe đạt độ sâu kỷ lục 10.909 m, cho thấy khả năng vượt trội của Trung Quốc trong việc thăm dò những khu vực biển sâu nhất. Những tàu ngầm này được trang bị công nghệ hiện đại, không chỉ phục vụ cho việc nghiên cứu hệ sinh thái biển mà còn cung cấp dữ liệu quan trọng về các tài nguyên dưới đáy biển. Bên cạnh đó, Trung Quốc cũng phát triển và ứng dụng các tàu ngầm không người lái cùng robot dưới nước, như Haidou-1, Tanshuo 4500 và Haixing 6000. Những phương tiện trang bị công nghệ tự động này giúp mở rộng phạm vi nghiên cứu, cho phép khảo sát đáy biển ở các khu vực khó tiếp cận hoặc có điều kiện môi trường khắc nghiệt, góp phần giảm thiểu rủi ro và chi phí, tăng cường khả năng thu thập dữ liệu ở độ sâu lớn mà trước đây Trung Quốc khó có thể thực hiện được. Đồng thời, Trung Quốc chú trọng phát triển đội tàu nghiên cứu đại dương như Xiangyanghong-10, Kexue, Zhuhai Yun, ZhongshanDaxue Hao… có nhiệm vụ khảo sát, thu thập dữ liệu và thực hiện các nghiên cứu khoa học về biển sâu. Những con tàu này được trang bị công nghệ hiện đại, bao gồm hệ thống định vị và sonar, giúp xác định chính xác vị trí, đặc điểm của đáy biển, phục vụ cho công tác lập bản đồ và nghiên cứu tài nguyên biển. Đặc biệt, Trung Quốc đặt mục tiêu xây dựng cơ sở nghiên cứu biển sâu dưới đáy biển vào năm 2030. Cơ sở này có khả năng tiếp nhận 06 nhà khoa học sinh sống và làm việc tối đa trong một tháng, giúp Trung Quốc triển khai các nghiên cứu dài hạn về hệ sinh thái và tài nguyên dưới đáy biển. Việc Trung Quốc phát triển các trạm nghiên cứu dưới đáy biển sẽ tạo nền tảng vững chắc để tiếp tục khai thác các tài nguyên biển, đồng thời mở rộng phạm vi nghiên cứu về sự sống và các yếu tố môi trường ở những độ sâu chưa được khám phá.
Thúc đẩy triển khai các hoạt động quy mô lớn trên thực địa
Hiện hoạt động nghiên cứu khoa học biển sâu của Trung Quốc đã mở rộng phạm vi trên quy mô toàn cầu, thể hiện qua việc Trung Quốc tích cực triển khai các tàu nghiên cứu khảo sát ở nhiều đại dương và vùng biển chiến lược. Theo dữ liệu từ nền tảng tình báo Windward cho thấy, trong giai đoạn 2020 - 2024, các tàu khảo sát Trung Quốc đã thực hiện hàng trăm nghìn giờ hoạt động trên toàn thế giới, bao gồm cả Đại Tây Dương, Ấn Độ Dương và các vùng biển xa khác với mức độ triển khai rộng khắp chưa từng có.[8] Điển hình, tàu Shenhai Yihao - tàu mẹ của tàu lặn Giao Long đã hoàn thành chuyến thám hiểm kéo dài 164 ngày, vượt 57.000 km qua Đại Tây Dương và Ấn Độ Dương, thu thập dữ liệu môi trường, mẫu đá và sinh vật biển, qua đó củng cố năng lực nghiên cứu biển sâu trên phạm vi toàn cầu của Trung Quốc.[9] Đồng thời, Trung Quốc cũng gia tăng sự hiện diện và mở rộng tầm ảnh hưởng khoa học ở Nam Cực và Bắc Cực: từ 1984 đến tháng 3-2019, các nhà nghiên cứu Trung Quốc đã thực hiện 35 chuyến khảo sát hàng năm tới Nam Cực trên tàu Xue Long và Ji Di. Năm 2019, tàu phá băng Xue Long-2 thực hiện chuyến đi đầu tiên đến Nam Cực; tháng 8-2020, con tàu này tiếp tục tham gia một nhóm nghiên cứu quốc tế tại Bắc Cực[10]. Tại khu vực Ấn Độ Dương, Trung Quốc duy trì sự hiện diện thường xuyên như chuyến khảo sát kéo dài 250 ngày của tàu Xiang Yang Hong-3 vào năm 2018, hay hoạt động đồng thời của 03 tàu nghiên cứu (Xiang Hong-3, Hai Yang Shi You-718, Bei Diao-996) tại Vịnh Bengal vào tháng 8 và 9-2024, trong đó có một phần nhiệm vụ khảo sát các tuyến đường tiềm năng cho tàu ngầm của Hải quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc.
Bên cạnh việc mở rộng phạm vi hoạt động ra toàn cầu và hướng tới các vùng biển xa, hoạt động nghiên cứu biển sâu của Trung Quốc vẫn tập trung chủ yếu tại khu vực Thái Bình Dương, đặc biệt ở Biển Đông và biển Hoa Đông, nơi gắn liền với các lợi ích địa chính trị và yêu sách chủ quyền của Trung Quốc. Trong đó, hoạt động nghiên cứu khoa học biển sâu của Trung Quốc có dấu hiệu ngày càng mở rộng vào Vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của nhiều quốc gia trong khu vực. Theo dữ liệu theo dõi tàu từ Global Fishing Watch và Phòng thí nghiệm Khoa học đại dương Benioff (Đại học California, Santa Barbara), các tàu khảo sát biển sâu của Trung Quốc đã nhiều lần xâm nhập EEZ của Philippines, Malaysia, Nhật Bản, Đài Loan, Palau và Mỹ.[11]
Song song với các hoạt động khảo sát, Trung Quốc đẩy mạnh xây dựng mạng lưới quan sát đáy biển quy mô lớn tại Biển Đông và biển Hoa Đông, gồm hệ thống camera, cảm biến, radar và cáp quang ngầm nhằm thu thập dữ liệu đáy biển.[12] Hoạt động này, cùng với việc triển khai tàu ngầm, tàu lặn không người lái (UUV) và hạm đội tàu ngầm của quân đội Trung Quốc trong EEZ của các quốc gia khác, không chỉ phục vụ nghiên cứu khoa học thuần túy mà có thể hàm chứa mục tiêu chiến lược, tăng cường khả năng giám sát, kiểm soát và hiện diện của Trung Quốc tại các vùng biển tranh chấp.
Mục tiêu chiến lược dài hạn về hoạt động nghiên cứu khoa học biển sâu của Trung Quốc
Có thể lý giải việc Trung Quốc đẩy mạnh hoạt động nghiên cứu khoa học biển sâu ở một số góc độ. Về kinh tế, Trung Quốc triển khai nghiên cứu khoa học biển sâu nhằm tăng khả năng khai thác nguồn tài nguyên dưới đáy biển, phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế xã hội và giảm sự phụ thuộc vào nước ngoài. Đáy biển sâu có trữ lượng tài nguyên khoáng sản khổng lồ nhưng vẫn chưa được khai thác thương mại trên toàn thế giới.[13] Trong khi đó, nhu cầu về tài nguyên khoáng sản trong quá trình phát triển kinh tế nhanh chóng của đất nước và nhu cầu chiến lược xây dựng cường quốc biển khiến việc thăm dò, khai thác tài nguyên khoáng sản dưới biển sâu càng trở lên cấp thiết đối với Trung Quốc.[14] Hiện nay Trung Quốc đang nắm giữ 5 trong tổng số 30 giấy phép thăm dò do ISA cấp và đã bước vào giai đoạn triển khai chuẩn bị khai thác khoáng sản biển sâu sớm nhất từ năm 2025.[15]
Với vị thế kiểm soát khoảng 95% nguồn cung cấp kim loại đất hiếm toàn cầu và sản xuất 3/4 pin lithium-ion trên thế giới, Trung Quốc đang từng bước củng cố vai trò chủ đạo trong các ngành công nghiệp chiến lược, bao gồm năng lượng sạch và công nghệ cao. Việc phát triển khả năng khai thác tài nguyên đáy biển không chỉ giúp Trung Quốc tiếp cận thêm các khoáng sản quan trọng cho nền kinh tế xanh thế kỷ 21, mà còn tạo ra một công cụ địa chính trị mới trong cuộc cạnh tranh với Mỹ. Nếu Trung Quốc thành công trong việc dẫn đầu lĩnh vực khai thác đáy biển, nước này có thể nắm giữ quyền kiểm soát chiến lược đối với các chuỗi cung ứng khoáng sản toàn cầu, từ đó củng cố vị thế kinh tế và chính trị trong trật tự quốc tế mới.[16]
Tuy nhiên, theo Duncan Currie, cố vấn Liên minh Biển cả lại cho rằng, Trung Quốc hiện chưa coi việc khai thác khoáng sản dưới biển sâu là cấp thiết bởi nguồn tài nguyên trong nước còn đủ và nhu cầu kim loại phụ thuộc vào sự thay đổi của chuỗi công nghiệp nên việc đầu tư khai thác biển sâu có thể chưa phù hợp vào thời điểm này.[17] Như vậy, ẩn sau việc Trung Quốc đẩy mạnh hoạt động nghiên cứu khoa học biển sâu những năm gần đây có thể phục vụ mục tiêu chiến lược cường quốc biển, không chỉ chỉ vì lý do kinh tế.
Về mặt chiến lược biển, hoạt động nghiên cứu khoa học biển sâu tăng khả năng kiểm soát biển một cách hiệu quả, bảo vệ lợi ích của Trung Quốc ở các vùng biển có yêu sách chủ quyền[18]. Việc Trung Quốc triển khai các trang thiết bị hiện đại như UUV, tàu ngầm, tàu khảo sát… giúp thu thập thông tin quan trọng không chỉ phục vụ mục đích nghiên cứu khoa học, mà còn nâng cao khả năng khai thác tài nguyên, thậm chí cung cấp thông tin quan trọng phục vụ mục đích quân sự và chiến lược biển của nước này. Những công nghệ này hỗ trợ nghiên cứu khoa học thông qua việc lập bản đồ đáy biển và phân tích thủy văn, đồng thời tạo điều kiện cho việc khai thác tài nguyên như dầu khí và khoáng sản. Quan trọng hơn, dữ liệu thu thập được từ các hệ thống này, bao gồm thông tin địa vật lý và hải dương học, đóng vai trò thiết yếu trong việc nâng cao năng lực tác chiến của hải quân, hỗ trợ định vị tàu ngầm và phát triển hệ thống vũ khí dưới nước. Điều này củng cố chiến lược cường quốc biển của Trung Quốc, giúp tăng cường kiểm soát các tuyến hàng hải chiến lược.
Ở cấp độ quốc tế, hoạt động nghiên cứu khoa học biển sâu của Trung Quốc không chỉ đơn thuần phục vụ mục đích quốc gia mà đây còn là cuộc chạy đua công nghệ giữa các cường quốc trên thế giới. Chiến tranh dưới nước đang bước vào một kỷ nguyên mới - nơi công nghệ không người lái và tự động hóa trở thành yếu tố then chốt quyết định cuộc chiến. Trong khi các cường quốc hàng hải như Mỹ, Nga, Anh,… đang đẩy mạnh phát triển năng lực tác chiến dưới nước thì Trung Quốc cũng đang chịu áp lực chiến lược ngày càng lớn và buộc phải tăng tốc đầu tư vào lĩnh vực này. Mỹ hiện giữ vị thế dẫn đầu toàn cầu về nhiều mặt như tàu ngầm, hệ thống không người lái, hệ thống giám sát dưới nước, khả năng tác chiến chống ngầm trong khi Nga luôn coi tàu ngầm và tác chiến dưới nước là phương tiện quan trọng để duy trì sự cân bằng quân sự không cân xứng trên biển với Mỹ.[19] Các quốc gia như Anh, Pháp và Nhật Bản cũng đã phát triển các UUV mới, đồng thời tích cực khai thác các công nghệ phát hiện và liên lạc dưới nước, nâng cao năng lực tác chiến dưới nước.[20] Trước tình hình đó, Trung Quốc buộc phải coi phát triển lực lượng dưới nước là ưu tiên hàng đầu nhằm tránh bị tụt hậu trong cuộc đua công nghệ quốc phòng hiện đại. Việc Trung Quốc tập trung đầu tư vào hệ thống cảm biến, phương tiện không người lái dưới nước, cùng mạng lưới theo dõi, giám sát… không chỉ là phản ứng trước xu thế toàn cầu, mà còn là bước đi chiến lược nhằm nâng cao vị thế trong cạnh tranh quân sự, đồng thời tạo ảnh hưởng đối với việc hình thành các thể chế quốc tế về quản trị biển sâu.
Kết luận
Không gian biển sâu đang trở thành mặt trận mới của các cuộc cạnh tranh toàn cầu. Đứng trước xu hướng mới, Trung Quốc đã thể hiện nhận thức rõ về vấn đề này khi ban hành Luật An ninh Quốc gia với nhiều lĩnh vực, quy mô được mở rộng, bao gồm cả đáy biển quốc tế và coi đây là không gian cần bảo vệ lợi ích quốc gia. Trong khi Ủy ban Quân sự Trung ương Trung Quốc xác định vùng biển sâu là một “chiến trường mới”, còn giới học giả và Quân đội Trung Quốc nhấn mạnh vai trò quan trọng của nguồn khoáng sản biển sâu đối với sản xuất vũ khí và tác chiến hiện đại.[21] Điều này cho thấy, sự kết hợp giữa mục tiêu kinh tế và mục tiêu quân sự trong chiến lược biển sâu của Trung Quốc trong chính sách tổng thể về an ninh quốc gia thông qua việc đẩy mạnh các hoạt động nghiên cứu khoa học biển sâu sẽ là một trong những lĩnh vực quan trọng góp phần bảo đảm cho Trung Quốc nâng cao tiềm lực quốc phòng và vị thế cường quốc biển trên trường quốc tế./.
 

[1] Hu Bo, Chiến lược biển sâu của Trung Quốc và việc xây dựng một cường quốc hàng hải [中国的深海战略与海洋强国建设], http://www.rmlt.com.cn/2017/1017/500112.shtml

[2] Chiến lược chung cho việc thăm dò và phát triển tài nguyên đáy biển của Trung Quốc [中国海底区域资源勘探开发的总体战略], Trung tâm nghiên cứu phát triển đại dương Trung Quốc [中国海洋发展研究中心],  https://aoc.ouc.edu.cn/2024/1217/c9824a491001/pagem.htm

[3] Chiến lược chung cho việc thăm dò và phát triển tài nguyên đáy biển của Trung Quốc [中国海底区域资源勘探开发的总体战略], Trung tâm nghiên cứu phát triển đại dương Trung Quốc [中国海洋发展研究中心],  https://aoc.ouc.edu.cn/2024/1217/c9824a491001/pagem.htm

[4] Hu Bo, Chiến lược biển sâu của Trung Quốc và việc xây dựng một cường quốc hàng hải [中国的深海战略与海洋强国建设], http://www.rmlt.com.cn/2017/1017/500112.shtml

[5] Lily Kuo, China is set to dominate the deep sea and its wealth of rare metals, The Washington Post, https://www.washingtonpost.com/world/interactive/2023/china-deep-sea-mining-military-renewable-energy/

[6] Hu Bo, Chiến lược biển sâu của Trung Quốc và việc xây dựng một cường quốc hàng hải [中国的深海战略与海洋强国建设], http://www.rmlt.com.cn/2017/1017/500112.shtml

[7] Tổng quan về nghiên cứu khoa học biển sâu và phát triển công nghệ của Trung Quốc,[我国深海科学研究与技术发展概览], https://hr.edu.cn/xueshu/202502/t20250224_2655588.shtml

[8] Matthew P. Funaiole, Brian Hart, and Aidan Powers-Riggs; Surveying the Seas China’s Dual-Use Research Operations in the Indian Ocean, CSIS,  https://features.csis.org/hiddenreach/china-indian-ocean-research-vessels/

[9] Trí Văn, Trung Quốc thám hiểm vùng biển sâu Đại Tây Dương, Cần Thơ Online, https://baocantho.com.vn/trung-quoc-tham-hiem-vung-bien-sau-dai-tay-duong-a174400.html

[10] Zhang Chun, Nine extraordinary Chinese research vessels, Dialogue Earth, https://dialogue.earth/en/ocean/15239-nine-extraordinary-chinese-research-vessels/

[11] Lily Kuo, China is set to dominate the deep sea and its wealth of rare metals, The Washington Post, , https://www.washingtonpost.com/world/interactive/2023/china-deep-sea-mining-military-renewable-energy/

[12] Prashanth Parameswaran, Where Is China’s New Underwater System in the East and South China Seas?, The Diplomat, https://thediplomat.com/2017/05/where-is-chinas-new-underwater-system-in-the-east-and-south-china-seas/

[13] Yang Jian Min, Liu Lei, Lu Hai Ning, Lin Zhong Qin, Tình hình và triển vọng nghiên cứu phát triển thiết bị khai thác tài nguyên khoáng sản biển sâu ở Trung Quốc [我国深海矿产资源开发装备研发现状与展], Tạp chí Khoa học Kỹ thuật Trung Quốc [中国工程科学]，https://www.engineering.org.cn/sscae/CN/10.15302/J-SSCAE-2020.06.001

[14] Yang Jian Min, Liu Lei, Lu Hai Ning, Lin Zhong Qin, Tình hình và triển vọng nghiên cứu phát triển thiết bị khai thác tài nguyên khoáng sản biển sâu ở Trung Quốc [我国深海矿产资源开发装备研发现状与展], Tạp chí Khoa học Kỹ thuật Trung Quốc [中国工程科学]，https://www.engineering.org.cn/sscae/CN/10.15302/J-SSCAE-2020.06.001

[15] Lily Kuo, China is set to dominate the deep sea and its wealth of rare metals, The Washington Post, https://www.washingtonpost.com/world/interactive/2023/china-deep-sea-mining-military-renewable-energy/

[16] Quan điểm của chuyên gia Carla Freeman từ Viện Hòa bình Hoa Kỳ

[17] Tang Da Min, Khai thác đáy biển: Trung Quốc đã sẵn sàng chưa? [海底采矿：中国准备好了吗？], Dialogue Earth, https://dialogue.earth/zh/9/77360/

[18] Xiancang Song , Junfeng Du , Shuqing Wang , Huajun Li; Research Progress of Marine Scientific Equipment and Development Recommendations in China, Strategic Study of CAE, https://www.engineering.org.cn/sscae/EN/10.15302/J-SSCAE-2020.06.010

[19] Hu Bo, Chiến lược biển sâu của Trung Quốc và việc xây dựng một cường quốc hàng hải [中国的深海战略与海洋强国建设], http://www.rmlt.com.cn/2017/1017/500112.shtml

[20] Hu Bo, Chiến lược biển sâu của Trung Quốc và việc xây dựng một cường quốc hàng hải [中国的深海战略与海洋强国建设], http://www.rmlt.com.cn/2017/1017/500112.shtml

[21] Lily Kuo, China is set to dominate the deep sea and its wealth of rare metals, The Washington Post, https://www.washingtonpost.com/world/interactive/2023/china-deep-sea-mining-military-renewable-energy/