Tranh cãi mới nhất giữa Trung Quốc và Việt Nam về các vùng biển tranh chấp ở biển Hoa Nam (Biển Đông) có vẻ như sắp leo thang một cách nguy hiểm. Trung Quốc cần phải đi đầu trong việc tìm ra giải pháp cho cuộc tranh cãi này. 

Gần một năm trước, Ngoại trưởng Mỹ Hillary Clinton đã khiến Trung Quốc phải lưu ý khi tuyên bố rằng hòa bình và quyền tự do đi lại trên biển Hoa Nam là lợi ích quốc gia của Mỹ. Bà Clinton đã kêu gọi Trung Quốc giải quyết các vấn đề tranh chấp lãnh thổ của nước này với các nước láng giềng thông qua các biện pháp hòa bình và theo luật pháp quốc tế. 

Các phát biểu này của bà Clinton ở Hà Nội vào tháng 7/2010 đã đánh dấu một bước ngoặt trên hai khía cạnh quan trọng. Nó đã tạo ra thay đổi mang tính quyết định trong quan điểm về cân bằng quyền lực trong khu vực này. Trước khi bà Clinton đưa ra tuyên bố trên, người ta vẫn nghĩ rằng Trung Quốc đang ở vị trí thượng phong trong khu vực sau nhiều năm theo đuổi chính sách tấn công mê hoặc. Sau tuyên bố gây sốc của bà Clinton mà tất cả nước thành viên Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) đều bí mật hoan hô, Trung Quốc có vẻ như bị cô lập trong vấn đề tranh chấp lãnh thổ ở biển Hoa Nam. Bên cạnh đó, phản ứng vụng về của Trung Quốc, bao gồm những lời đe dọa được che đậy kém đối với các nước láng giềng, chỉ bổ sung thêm vào hàng loạt các sai lầm ngoại giao mà nước này đã vấp phải trong năm 2010, năm tồi tệ nhất trong chính sách ngoại giao của Trung Quốc kể từ năm 1989. 

Để giành lại thế chủ động ngoại giao và khắc phục thiệt hại cho bản thân, Trung Quốc gần đây đã thực hiện một cuộc tấn công mê hoặc khác và đã giành được một số kết quả đáng khích lệ. Quan hệ với Mỹ đã trở nên ổn định kể từ sau khi Chủ tịch Trung Quốc Hồ Cẩm Đào thăm Oasinhtơn vào tháng 1/2011. Cuộc đối thoại quân sự Mỹ-Trung đã được nối lại. Thậm chí quan hệ với Nhật Bản đã cải thiện một cách đáng kể trong những tháng gần đây. 

Vì vậy, trong giai đoạn này, một cuộc xung đột nguy hiểm tiềm tàng và đáng sợ với Việt Nam là điều cuối cùng mà Trung Quốc muốn. 

Tuy nhiên, trong lúc này, Bắc Kinh cũng cần phải chứng tỏ rằng nước này sẽ không thỏa hiệp về các vấn đề tranh chấp lãnh thổ. Thật không may mắn, ở Việt Nam, Trung Quốc đang vấp phải một đối thủ rắn và không thỏa hiệp tương xứng. 

Trong tất cả các tuyên bố chủ quyền ở biển Hoa Nam, tranh cãi Trung Quốc-ViệtNam có khả năng dẫn tới xung đột vũ trang cao nhất. Trước hết, cả hai nước đều đã có các cuộc xung đột hải quân quy mô nhỏ trước đó ở trên biển Hoa Nam. Năm 1974, hải quân Trung Quốc đã giành quyền kiểm soát hoàn toàn quần đảo Hoàng Sa sau khi đánh bại hải quân miền Nam Việt Nam. Năm 1988, Trung Quốc và Việt Nam lại có một cuộc chiến hải quân trong thời gian ngắn ở quần đảo Trường Sa. Thứ hai, nói chung, các tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc ở quần đảo Trường Sa được coi là không thuyết phục theo luật pháp quốc tế bởi vì, theo Công ước của Liên Hợp Quốc về Luật biển, Trung Quốc sẽ gặp khó khăn trong việc chứng minh các bãi đá ngầm mà nước này đang chiếm đáp ứng các tiêu chuẩn của các hòn đảo có thể ở và tự tồn tại (để sau đó có khu đặc quyền kinh tế rộng 200 hải lý). Điều này không xảy ra đối với Hoàng Sa mà Trung Quốc đang kiểm soát và Việt Nam tuyên bố chủ quyền. Khu vực đặc quyền kinh tế rộng 200 hải lý của Hoàng Sa và khu vực đặc quyền kinh tế rộng 200 hải lý tính từ đường bờ biển của Việt Nam chồng lên nhau. Theo các báo cáo, sự cố mà tàu hải giám của Trung Quốc cắt cáp thăm dò địa chấn có trị giá hàng triệu USD của một tàu nghiên cứu của PetroVietnam xảy ra ở khu vực tranh chấp này. Khả năng một vụ va chạm hải quân khác giữa Trung Quốc và Việt Nam trong các vùng biển xung quanh quần đảo Hoàng Sa đang lớn hơn nhiều. 

Tuy nhiên, Việt Nam không phải là đối tượng dễ khuất phục. Việt Nam có thể không có lực lượng hải quân mạnh nhưng nước này liên tục thể hiện rằng họ không sợ Trung Quốc. Để chứng tỏ với Bắc Kinh rằng họ sẵn sàng cho một cuộc chiến, Hà Nội đã đặt mua 6 tàu ngầm lớp Kilo của Nga (sẽ đưa vào sử dụng trong một vài năm tới). Về mặt ngoại giao, Việt Nam cũng chơi con bài khéo léo. Quan hệ giữa Việt Nam và Mỹ đang cải thiện lớn. Hai nước cựu thù đã tổ chức cuộc diễn tập hải quân chung đầu tiên ở biển Hoa Nam vào tháng 8 năm ngoái. 

Thái độ mới của Oasinhtơn ở biển Hoa Nam và quan hệ Mỹ-Việt chặt chẽ hơn đang cổ vũ Hà Nội đối đầu với Bắc Kinh. Bắc Kinh làm thế nào để tránh cuộc xung đột tiềm tàng khác với Việt Nam ở quần đảo Hoàng Sa. Với việc Hà Nội thông báo diễn tập bắn đạn thật trong khu vực này ngày 13/6, rủi ro về một cuộc xung đột là có thật. 

Trung Quốc cần có quan điểm cao thượng do dư luận quốc tế có xu hướng ủng hộ bên yếu hơn trong các cuộc xung đột như vậy. Trước hết, Trung Quốc cần tạm ngừng các hoạt động tuần tra trong các khu vực tranh chấp để tránh bất cứ cuộc xung đột bất ngờ tiềm tàng nào. Bắc Kinh cần đưa ra các đề xuất cụ thể đối với Hà Nội về việc làm thế nào để tránh các cuộc đối đầu tương tự trong tương lai. Chẳng hạn, việc áp đặt lệnh đình chỉ tạm thời đối với các hoạt động thăm dò của hai phía trong vùng biển tranh chấp sẽ làm dịu căng thẳng. 

Các biện pháp đặc biệt này cần phải được tiến hành cùng với các sáng kiến ngoại giao dồn dập hơn để giúp đưa ra một giải pháp đa phương đối với các cuộc tranh chấp trên biển Hoa Nam . Sự tranh cãi giữa Trung Quốc và Việt Nam có thể tạo ra một cuộc khủng hoảng nhưng nó sẽ là cơ hội cho Trung Quốc và ASEAN đẩy nhanh một cuộc thương lượng về một bộ quy tắc ứng xử mạnh mẽ hơn. Một số người ở Trung Quốc có thể coi việc ký kết một bộ quy tắc ứng xử như vậy làm hạn chế những phương án của Bắc Kinh. Tuy nhiên, đối với một nước mà các khả năng quân sự đang ngày càng tăng và khiến cho các nước láng giềng e ngại, điều này có thể là một trong những cử chỉ thực tế để khẳng định tuyên bố “phát triển hòa bình” là đáng tin cậy. 

NCBĐ (giới thiệu)