Các nước Đông Nam Á đã bày tỏ quan ngại trước thái độ hung hăng và hành vi hiếu chiến của Trung Quốc tại Biển Đông. Việt Nam và Philiipines đã lên tiếng chỉ trích hành động quấy rối của tàu hải giám Trung Quốc đối với ngư dân vô tội. Những vụ việc này đã dẫn tới đối đầu giữa các lực lượng an ninh trên biển. Các vấn đề như tự do hàng hải và khả năng Trung Quốc công bố thiết lập Vùng Nhận dạng Phòng không (ADIZ) trên Biển Đông cũng làm cho các nước trong khu vực mất kiên nhẫn. Nếu xu hướng này tiếp tục thì sẽ có khả năng làm xấu đi quan hệ giữa Trung Quốc và các nước Đông Nam Á, do đó Bắc Kinh có thể sớm bị mất bạn bè tại khu vực này. 

Trong bối cảnh những diễn biến trên, tình trạng căng thẳng đã xảy ra giữa Malaysia và Trung Quốc về sự hiện diện của một tàu bảo vệ bờ biển Trung Quốc Haijing (CCG-1123) neo tại Vùng Đặc quyền Kinh tế (EEZ) của Malaysia. Sau khi phát hiện tàu của Trung Quốc ở ngoài khơi bãi Luconia (tiếng Mãlai gọi là Beting Patinggi Ali), cách Sarawak gần 90 hải lý về phía Bắc, Chính phủ Malaysia đã ra lệnh cho Hải quân và Cơ quan Thực thi Luật biển (MMEA) của nước này triển khai tàu và máy bay giám sát các hoạt động của tàu Trung Quốc. Tư lệnh Hải quân Malaysia Abdul Aziz Jaafar đã bày tỏ lo ngại về hành động xâm nhập của tàu Trung Quốc và tuyên bố lực lượng của ông sẽ tiếp tục theo dõi và giám sát tàu Trung Quốc. Từ tháng 9/2014, các vụ xâm nhập của tàu Trung Quốc vào vùng biển của Malaysia đã tăng lên. Bộ trưởng An ninh Quốc gia Malaysia Shahidan Kassim khẳng định bãi Luconia thuộc EEZ của Malaysia và khuyến cáo rằng Thủ tướng Najib Razak sẽ nêu vấn đề trực tiếp với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. 

Các tàu bảo vệ bờ biển Trung Quốc thường xâm nhập vùng biển của các nước khác có tuyên bố chủ quyền ở Biển Đông. Philippines cáo buộc tàu Trung Quốc dùng vòi rồng phun nước quấy rối ngư dân và gần đây còn đâm vào tàu của họ. Trong cuộc trả lời phỏng vấn truyền hình năm 2014, Tổng thống Philippines Benigno Aquino khẳng định hai tàu khảo sát thủy văn của Trung Quốc đã bị phát hiện tại Recto Bank, cách Palawan khoảng 80 hải lý, nằm trong EEZ của Philippines. Tổng thống Aquino cũng nói rõ rằng tàu bảo vệ bờ biển Trung Quốc thường xuyên bị phát hiện tuần tra xung quanh bãi Second Thomas. Tháng 5/2014, hai tàu khảo sát của Trung Quốc cũng bị phát hiện ở Galoc thuộc phía Tây Palawan. Đầu năm nay, Chính phủ Philippines đã phản đối mạnh mẽ Trung Quốc khi tàu bảo vệ bờ biển nước này đâm ba tàu cá của Philippines tại bãi cạn Scarborough (Trung Quốc gọi là đảo Hoàng Nham). 

Tàu Trung Quốc cũng có những hành động hiếu chiến gây hấn với Việt Nam. Trong một đoạn băng video đã được công bố năm 2014 cho thấy tàu Trung Quốc đã dùng vòi rồng phun nước vào tàu Việt Nam và máy bay Trung Quốc bay uy hiếp trên các tàu tuần tra của cảnh sát biển Việt Nam. 

Ở một mức độ khác, ngư dân Trung Quốc đang tham gia đánh bắt cá trái phép. Tổ chức Greenpeace cho biết tàu Trung Quốc bị phát hiện tận bờ biển phía tây châu Phi, đánh bắt cá bất hợp pháp với số lượng lớn. Trong tháng 5/2015, Chính phủ Indonesia đã ra lệnh đánh chìm 41 tàu thuyền, trong đó có tàu đánh cá Gui Xei Yu trọng tải 300 tấn của Trung Quốc bị bắt do đánh cá bất hợp pháp trong vùng biển của họ năm 2009. Rõ ràng, ngư dân Trung Quốc đã không lùi bước trước sự cố trên và ngay sau đó tàu đánh cá Trung Quốc lại bị phát hiện tại Eo biển Makassar và Vịnh Tomini. Hiệp hội Ngư dân Truyền thống Indonesia (KNTI) quan sát thấy tàu cá đăng ký tại Trung Quốc thường xuất hiện tại vùng biển Indonesia… 

Trước những hành động hung hăng của Trung Quốc, các nước Đông Nam Á có thể sẽ xa lánh sáng kiến “Con đường Tơ lụa trên biển” (MSR) thế kỷ 21 của Bắc Kinh và đây có thể là một bước thụt lùi đối với ban lãnh đạo Trung Quốc, vốn xem Đông Nam Á như một “bàn đạp” để triển khai sáng kiến này. 

Về bản chất, những bế tắc hiện nay tại bãi Luconia khiến Bắc Kinh có thể mất đi một người bạn tối cần thiết. Malaysia hiện giữ chức Chủ tịch của Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN). Lập trường của Malaysia về những vấn đề này có thể bị tác động bởi lập trường của Việt Nam và Philippines trước cách hành xử của Trung Quốc. 

Bài viết của Tiến sĩ Vijay Sakhuja - Giám đốc Viện Nghiên cứu Biển Quốc gia Ấn Độ đăng trên mạng tin “Asia Maritime Transparency Initiative”

Thùy Anh (gt)