Động thái của các quốc gia

+ Trung Quốc:

Hải quân Trung Quốc hạ thủy tàu do thám điện tử mới. Tàu do thám điện tử mới, tên gọi Khai Dương Tinh số hiệu 856, hôm 10/1 đã được bàn giao cho một đội tàu hỗ trợ tác chiến thuộc Hạm đội biển Bắc của PLAN ở cảng Thanh Đảo. Theo truyền thông quốc phòng Trung Quốc, "Tàu Khai Dương Tinh có khả năng tiến hành do thám trong mọi điều kiện thời tiết và hoạt động suốt ngày đêm đối với các mục tiêu phức tạp và đa dạng." Năm 2016, PLAN đưa vào hoạt động 18 tàu, trong đó có các tàu khu trục trang bị tên lửa, tàu hộ tống trang bị tên lửa dẫn đường.

Trung Quốc điều máy bay ném bom chiến lược ra Trường Sa. Một quan chức Mỹ giấu tên ngày 10/1 cho biết một máy bay ném bom chiến lược H-6 của Trung Quốc đã bay ở khu vực quần đảo Trường Sa trong một động thái nhằm phô trương “sức mạnh chiến lược.” Đây là lần thứ hai Trung Quốc triển khai máy bay ném bom bay trên Biển Đông sau lần đầu tiên hôm 1/1. Người phát ngôn Lầu Năm Góc Gary Ross cho biết ông không có bình luận cụ thể về các hoạt động của máy bay Trung Quốc, nhưng “Mỹ tiếp tục giám sát hành động của quân đội Trung Quốc trong khu vực."

+ Việt Nam:

Việt Nam khẳng định mục tiêu duy trì hòa bình, ổn định ở Biển Đông. Về phát biểu ngày 11/1 của ứng cử viên Ngoại trưởng Mỹ Rex Tillerson rằng Trung Quốc nên bị cấm tới các đảo mà họ đang xây dựng ở Biển Đông, Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Lê Hải Bình ngày 12/1 cho hay, “Duy trì hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn hàng hải và hàng không ở khu vực là mục tiêu và lợi ích chung của các nước trong và ngoài khu vực. Chúng tôi cho rằng các bên đều có trách nhiệm đóng góp mang tính xây dựng vào mục tiêu chung cũng như đảm bảo lợi ích chung này.”

Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng thăm chính thức Trung Quốc. Ngày 12/1, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng và Đoàn đại biểu cấp cao Việt Nam đã đến thủ đô Bắc Kinh, bắt đầu chuyến thăm chính thức Trung Quốc theo lời mời của Tổng Bí thư, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Chuyến thăm Trung Quốc lần này của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng có ý nghĩa quan trọng, định hướng phát triển lành mạnh, lâu dài cho quan hệ Việt-Trung. Tuyên bố chung sau chuyến thăm cho hay, “Hai bên nhất trí tiếp tục thực hiện toàn diện và hiệu quả DOC ở Biển Đông”, trên cơ sở hiệp thương thống nhất, sớm xây dựng COC; kiểm soát tốt bất đồng trên biển, không có hành động làm phức tạp, mở rộng tranh chấp, giữ gìn hòa bình, ổn định ở Biển Đông.”

PVN - ExxonMobil ký thỏa thuận khung Phát triển dự án và bán khí mỏ Cá Voi Xanh. Sáng 13/1 tại Hà Nội, Tổng công ty Thăm dò Khai thác dầu khí (PVEP) thuộc Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN) và Công ty TNHH Thăm dò Khai thác dầu khí ExxonMobil Việt Nam (ExxonMobil) tổ chức ký Thỏa thuận khung Phát triển dự án và Thỏa thuận khung Hợp đồng bán khí mỏ Cá Voi Xanh. Dự án khí mỏ Cá Voi Xanh, Lô 117-119 thuộc bể sông Hồng, ngoài khơi thềm lục địa miền trung Việt Nam. Trong giai đoạn đầu với sản lượng khai thác khoảng 7,2 tỷ m3 khí/năm, dự án cung cấp đủ khí thô cho bốn nhà máy điện, với tổng công suất khoảng 3.000 MW.

+ Philippines:

Philipines tạm ngừng việc nâng cấp các cơ sở ở Biển Đông. Phát biểu trong một cuộc họp báo ở doanh trại quân đội hôm 12/1, Tư lệnh quân đội Philippines Tướng Eduardo Ano cho hay Philippines tạm ngừng kế hoạch sửa chữa và nâng cấp các công trình trên các thực thể nước này chiếm đóng ở Biển Đông. Theo ông Ano, quyết định này để tránh làm bùng phát “các hoạt động khiêu khích ở Biển Đông, và duy trì kỷ nguyên mới trong quan hệ hữu nghị giữa Philippines và Trung Quốc.” Philippines hiện kiểm soát chín thực thể ở Trường Sa.

Philippines phản ứng việc Trung Quốc triển khai vũ khí ra Biển Đông. Ngoại trưởng Philippines Perfecto Yasay hôm 16/1 cho biết Manila đã gửi thư công hàm phản đối Trung Quốc sau khi có báo cáo của CSIS về việc Trung Quốc đưa hệ thống phòng không, vũ khí ra các đảo nhân tạo ở Biển Đông, “Tôi chỉ muốn đảm bảo với người dân Philippines rằng chính phủ đã có phản ứng đối với động thái của Trung Quốc. Chúng tôi không muốn có các hành động gây hấn. Việc làm leo thang căng thẳng sẽ không giúp giải quyết vấn đề”. Ông Yasay nói thêm rằng, "Chúng ta không thể để xảy ra chiến tranh với Trung Quốc". Về phát biểu của ứng viên Ngoại trưởng Mỹ Rex Tillerson trong phiên điều trần trước Thượng viện rằng Mỹ cần ngăn chặn Trung Quốc tiếp cận các đảo nhân tạo ở Biển Đông, Ngoại trưởng Perfecto Yasay hôm 15/1 cho hay, "Nếu ngăn chặn Trung Quốc chiếm các thực thể tranh chấp ở Biển Đông là lợi ích quốc gia của Mỹ, họ có thể thoải mái làm điều này vì đây là khu vực thuộc vùng biển quốc tế". Ngoại trưởng Yasay cho rằng các nước phương Tây cũng có lợi ích ở các vùng biển quốc tế ở Biển Đông.

+ Indonesia:

Indonesia tiếp tục đánh đắm tàu nước ngoài đánh cá trái phép. Ngày 17/1, Bộ trưởng Biển và Nghề cá Indonesia Susi Pudjiastuti thông báo năm ngoái, lực lượng chức năng đánh đắm ít nhất 217 tàu thuyền nước ngoài xâm phạm và đánh bắt cá trái phép trên vùng biển của nước này. Theo Bộ trưởng Pudjiastuti, đa số những tàu cá trên đến từ các nước Việt Nam, Philippines, Malaysia, Thái Lan và nhiều nước khác. Chính sách đánh chìm tàu cá nước ngoài vi phạm vùng biển Indonesia đã giúp giảm đáng kể hành vi đánh bắt cá trái phép cũng như vực dậy ngành ngư nghiệp của đảo quốc này.

+ Mỹ:

Tổng thống Mỹ tuyên bố Trung Quốc lấn lướt ở Biển Đông. Phát biểu trong cuộc họp báo hôm 11/1, Tổng thống đắc cử Donald Trump cho hay Nga và các quốc gia khác, bao gồm Trung Quốc, lấn lướt về kinh tế, lấn lướt Mỹ ở Biển Đông khi xây pháo đài lớn tại đây. Tuy nhiên, Nga, Trung Quốc, Nhật Bản, Mexico, tất cả các nước sẽ phải tôn trọng Mỹ nhiều hơn so với thời các chính quyền Mỹ trước đây. Tổng thống Trump đưa ra tuyên bố trên trong cuộc họp báo đầu tiên kể từ khi ông giành chiến thắng. 

Ứng cử viên Ngoại trưởng Mỹ tuyên bố cần ngăn Trung Quốc tiếp cận đảo nhân tạo. Phát biểu trong buổi điều trần trước Ủy ban Đối ngoại Thượng viện Mỹ hôm 11/1, Ứng cử viên Ngoại trưởng Mỹ Rex Tillerson cho hay hoạt động xây dựng đảo nhân tạo và quân sự hóa của Trung Quốc ở Biển Đông giống hành động “Nga thôn tính Crimea” của Uknaine. Ông Rex Tillerson cho biết Washington cần gửi tín hiệu rõ ràng đến Bắc Kinh. Thứ nhất việc xây đảo cần dừng lại, thứ hai Trung Quốc không được phép tiếp cận các đảo nhân tạo ở Biển Đông. Hành động của Trung Quốc ở Biển Đông đáng lo ngại và đe dọa tới hoạt động kinh tế toàn cầu nếu nước này kiểm soát các tuyến hải lộ.

Mỹ kêu gọi giải quyết hòa bình tranh chấp Biển Đông. Phát biểu trong cuộc họp báo thường kỳ ngày 13/1, Thư ký báo chí Nhà Trắng Josh Earnest cho hay: "Chính sách của chính quyền Tổng thống Obama đến nay là Mỹ không đứng về bên tranh chấp nào ở Biển Đông. Những gì chúng ta đã khuyến khích là các bên yêu sách cần giải quyết các tranh chấp bằng thương lượng và ngoại giao, thay vì bằng vũ lực, hăm dọa hoặc ép buộc.”

Quan hệ các nước

Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe thăm chính thức Philippines. Ngày 12/1, Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe đã đến Philippines, trở thành nhà lãnh đạo nước ngoài đầu tiên tới thăm quốc gia Đông Nam Á này kể từ khi Tổng thống Rodrigo Duterte lên nắm quyền hồi năm ngoái. Thủ tướng Abe đã thông báo gói hỗ trợ trị giá 1.000 tỷ yen (8,7 tỷ USD), bao gồm viện trợ chính phủ và đầu tư tư nhân, dành cho Philippines trong vòng 5 năm tới để giúp nước này phát triển cơ sở hạ tầng. Ngày 13/1 tại thị trấn Davao ở miền Nam Philippines, Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe và Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte đã hội đàm sau khi cùng ăn sáng và tham gia các sự kiện khác. Về Biển Đông, Tổng thống Duterte cho hay ông sẵn sàng đàm phán trực tiếp với Trung Quốc. Trong khi đó, ông Abe bày tỏ hy vọng Philippines và Trung Quốc hành động dựa trên phán quyết của Tòa Trọng tài.

Nhật - Úc tăng cường hợp tác quốc phòng. Sau cuộc gặp giữa Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe và người đồng cấp Úc Malcom Turnbull ở Sydney hôm 14/1, hai nước đã ký một hiệp ước song phương thúc đẩy hợp tác hậu cần giữa quân đội hai bên. Theo Thỏa thuận Thu nhận và Dịch vụ Tương trợ (ACSA) sửa đổi, Lực lượng Phòng vệ Nhật Bản (JSDF) có thể cung cấp đạn dược cho quân đội Úc. Trong buổi họp báo cùng ngày, hai Thủ tướng nhấn mạnh tầm quan trọng của hợp tác song phương, và khuôn khổ hợp tác ba bên giữa Nhật Bản, Úc, Mỹ ở khu vực Châu Á-Thái Bình Dương.

Nhật Bản - Indonesia nhất trí tăng cường hợp tác biển. Ngày 15/1, tại cuộc hội đàm ở thành phố Bogor, Indonesia, Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe và Tổng thống Indonesia Joko Widodo khẳng định tăng cường hợp tác biển, bao gồm an ninh và phát triển kinh tế. Phát biểu trong cuộc họp báo sau đó, Thủ tướng Abe nhấn mạnh, “Là các quốc gia biển, hợp tác biển là ưu tiên hàng đầu của chúng tôi. Nhật Bản sẽ tích cực hợp tác với Indonesia trong vấn đề an ninh biển và phát triển các đảo xa bờ của Indonesia.” Về vấn đề Biển Đông ông Abe cho hay hai nước tái khẳng định tầm quan trọng của luật pháp và việc giải quyết tranh chấp một cách hòa bình.

Phân tích và đánh giá

“Những diễn biến ‘nóng’ gần đây ở Biển Đông” – Theo AP

Cùng điểm lại những diễn biến gần đây tại Biển Đông, nơi Trung Quốc đang gây sức ép đối với các nước láng giềng nhỏ hơn trong hàng loạt tranh chấp về chủ quyền.

Trung Quốc triển khai tàu sân bay 

Trung Quốc khẳng định việc đưa tàu sân bay Liêu Ninh cùng hạm đội hộ tống di chuyển tới biển Tây Thái Bình Dương và tiến vào Biển Đông là một cuộc diễn tập thông thường, song các nước láng giềng lo ngại đây là hành động nhằm phô trương sức mạnh của Bắc Kinh. Tàu sân bay Liêu Ninh, tàu sân bay đầu tiên và duy nhất tính tới thời điểm này của Trung Quốc, được giới chức tuyên bố đã sẵn sàng hoạt động và có chuyến đi đầu tiên tới vùng biển Tây Thái Bình Dương qua Eo biển Miyako phía Nam đảo Okinawa của Nhật Bản, sau đó đi qua Kênh đào Bashi ngăn cách Đài Loan và Philippines trước khi tiến vào Biển Đông. Các tàu biển cùng máy bay tuần tra của Nhật Bản và Đài Loan đã theo dõi sát sao hành trình của con tàu này.

Ông Eric Wertheim, tác giả cuốn “Combat Fleets of the World” (tạm dịch “Những Hạm đội Tàu chiến trên Thế giới”), phát biểu: “Trung Quốc nhiều khả năng sẽ dùng con tàu này để phát đi một thông điệp rằng họ sẵn sàng phô trương sức mạnh để củng cố vị thế trong các cuộc đàm phán, các chính sách và các tuyên bố của mình”. 

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hoa Xuân Oánh khẳng định tàu Liêu Ninh phải được hưởng các quyền lợi tự do hàng hải phù hợp với luật pháp quốc tế. Tuy nhiên, các quan chức Nhật Bản tháp tùng Thủ tướng Shinzo Abe trong chuyến thăm Hawaii và có cuộc hội đàm với Tổng thống Mỹ Barack Obama cho biết hai nhà lãnh đạo đã nhất trí rằng hoạt động của tàu sân bay Liêu Ninh khiến nhiều người phải đặc biệt quan tâm khi xét trên cả góc độ trung và dài hạn. 

Lời cảnh cáo của Duterte 

Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte tuyên bố sẽ khơi lại vấn đề liên quan đến phán quyết của Tòa Trọng tài phủ nhận mọi tuyên bố về chủ quyền và quyền lịch sử của Trung Quốc ở Biển Đông- nếu Bắc Kinh khởi động việc khai thác dầu khí hoặc khí đốt tại các vùng biển tranh chấp. Cùng lúc, Đại sứ Philippines tại Trung Quốc Jose Santiago “Chito” Santa Romana cho biết nước này vẫn đang nghiên cứu khả năng hợp tác cùng Trung Quốc trong việc khai thác các nguồn tài nguyên thiên nhiên. 

 “Ngoại giao chiến hạm” 

Ngay khi Năm mới 2017 vừa bắt đầu, Biển Đông đã chứng kiến hàng loạt chuyến thăm viếng của hải quân các nước. 

Tại Philippines, hai tàu chiến của Nga đã cập cảng ở Manila, chính thức thực hiện chuyến thăm kéo dài 5 ngày với mục đích chào hàng những trang thiết bị và công nghệ mà Moskva có thể đem tới cho đồng minh truyền thống của Mỹ. Trong khi đó, ba tàu chiến của Nhật Bản, do tàu chiến JS Inazuma đã tới Vịnh Subic, một căn cứ cũ của Hải quân Mỹ gần Manila. Hải quân Hoàng gia Malaysia cho biết chuyến thăm của hai tàu ngầm Trung Quốc CNS Chang Xing Dao và CNS Chang Cheng là một phần trong các trao đổi thông thường giữa lực lượng hải quân hai nước. 

Tờ “The Diplomat” đưa tin, từ năm ngoái Malaysia và Trung Quốc đã bắt đầu các cuộc diễn tập quân sự và Trung Quốc đã được cấp phép tới cảng biển ở Kota Kinabalu sau chuyến thăm của Đô đốc Ngô Thắng Lợi.

“Mỹ đứng trước những thách thức toàn cầu đang biến đổi” của Strobe Talbott

Thượng viện Mỹ trong tuần này tiến hành điều trần việc bổ nhiệm ông Rex Tillerson cho chức Ngoại trưởng và ông James Mattis cho chức Bộ trưởng Quốc phòng. Thông điệp thể hiện cam kết của Mỹ với các đồng minh và lời cảnh báo các đối thủ này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh thế giới đang ở giai đoạn chuyển biến với những thách thức toàn cầu đang biến đổi. 

Hơn 70 năm qua, các vị Tổng Tư lệnh của Mỹ đã phải dàn xếp các cuộc khủng hoảng và các cuộc chiến tranh trong nhiệm kỳ tổng thống của họ. Tuy nhiên, không ai trong số họ phải đối mặt với một loạt thách thức trong ngày đầu tiên ở Nhà Trắng như ông Donald Trump: sự nghi ngờ về vị trí dẫn đầu của Mỹ, việc Mỹ không có sự tin tưởng của các đồng minh, sự hung hăng của các cường quốc đang cạnh tranh nhau, sự tan rã trong nội bộ, sự trỗi dậy của chủ nghĩa man rợ…

Bối cảnh 8 năm trước hoàn toàn khác biệt và rất có lợi cho Mỹ. Tuy nhiên, tình thế hiện tại không còn thuận lợi như vậy nữa. NATO đã trở thành mục tiêu của các tổ chức tuyên truyền của Nga, sự lật đổ, hăm dọa, tấn công mạng và tình trạng chia rẽ. Thổ Nhĩ Kỳ, dù vẫn là một đồng minh của Mỹ, lại ngày càng có xu hướng liên kết với Nga. Cam kết của EU với hội nhập đã mở đường cho tan rã và một số thành viên phía Đông theo đuổi nền dân chủ không tự do. Châu Á cũng rất đáng lo ngại: hành động đơn phương của Trung Quốc trong tranh chấp biển với các nước láng giềng; căng thẳng giữa Hàn Quốc và Nhật Bản; quyết tâm của Triều Tiên trong sở hữu vũ khí hạt nhân và chương trình tên lửa đạn đạo xuyên lục địa; và việc hai đồng minh khác của Mỹ là Philippines và Thái Lan đang ngả về Trung Quốc.

Những tín hiệu trong suốt cuộc bầu cử năm 2016 và giai đoạn chuyển giao hiện nay cho thấy Tổng thống đắc cử Trump có thể nới lỏng quan hệ với các đồng minh, hoan nghênh các thành viên rời khỏi EU sau sự ra đi của Anh, phát triển mối quan hệ với các chế độ độc tài, chấp nhận sự kiên quyết của Nga trong lôi kéo các nước láng giềng vào quỹ đạo “ảnh hưởng” của họ và hủy bỏ các thỏa thuận thương mại toàn cầu và khu vực. Nhiều khả năng trật tự thế giới như chúng ta biết sẽ không tiếp tục tồn tại và vai trò của Mỹ sẽ suy giảm đến mức bất lợi. Tuy nhiên, điều này không hẳn là không thể tránh khỏi. Lịch sử cho thấy những điều được nói ra trong chiến dịch tranh cử của Trump không nhất thiết sẽ được thực hiện khi ông trở thành Tổng thống Mỹ. Ví dụ, ông Jimmy Carter trong tranh cử tổng thống đã hứa rút quân đội Mỹ khỏi Hàn Quốc nhưng khi thắng cử, ông đã từ bỏ ý định này. 

Ông Tillerson và ông Mattis sẽ giúp cho ông Trump, nước Mỹ, thế giới và chính bản thân họ nếu họ nhận ra rằng mặc dù lời hứa về những thay đổi quan trọng mang lại những tràng vỗ tay trong cuộc vận động tranh cử, nhưng việc tiếp tục những chính sách tốt vẫn là điều quan trọng trong việc điều hành một quốc gia đang dẫn đầu thế giới như Mỹ.

 “Cần một hình thức kiểm soát vũ khí ở Biển Đông” của Koh Swee Lean Collin

Cần phải có một hình thức kiểm soát vũ khí để ngăn chặn quân sự hóa ngày càng gia tăng ở Biển Đông nếu COC thất bại. 

Ngày 23/12/2016, Trung Quốc đã triển khai hệ thống tên lửa đất đối không (SAM) trên Biển Đông. Việc triển khai tên lửa tự hành đặt ra một số vấn đề nghi vấn. 

Thứ nhất, hệ thống tên lửa này có phải để Trung Quốc sử dụng cho mục đích phòng thủ hay không? Hệ thống tên lửa SAM là lá chắn, không phải thanh kiếm. Điều này đặc biệt đúng đối với tên lửa SAM cầm tay được sử dụng với tầm ngắn và có hiệu quả đối với các máy bay bay thấp và chậm hơn. Tuy nhiên, việc triển khai tên lửa SAM tầm xa như HQ-9 vẫn sẽ được Bắc Kinh biện minh là để phòng thủ. 

Thứ hai, việc Trung Quốc triển khai vĩnh viễn hệ thống vũ khí có tính di động tốt sẽ khiến các quốc gia tập hợp các phương tiện để tăng cường sức mạnh của họ. Chiến tranh sẽ không nổ ra đột ngột mà không có một thời gian căng thẳng trước đó, cho đến khi những phát súng đầu tiên được bắn ra.

Điểm mấu chốt của vấn đề quân sự hóa Biển Đông nằm ở chỗ nó sẽ cho phép Bắc Kinh khai thác lợi thế trước một cuộc xung đột vũ trang tiềm tàng, sử dụng các tài sản không vận để nhanh chóng triển khai các loại vũ khí ở ngay giai đoạn đầu cuộc khủng hoảng. 

Bắc Kinh đã bắt đầu cho thấy những dấu hiệu làm giảm bớt tính nhạy cảm trước cộng đồng quốc tế bằng các chuyến bay dân sự đều đặn, đặc biệt là các chuyến bay từ đảo Hải Nam đến đảo Phú Lâm. Những chuyến bay dân sự (thực chất là phiên bản “dân sự hoá” các máy bay quân sự) có vẻ vô hại này có thể là để thử nghiệm độ nhảy cảm của cộng đồng quốc tế trước khi tiến hành các hoạt động vận chuyển hàng không quân sự.

Các bên yêu sách đã nói nhiều về việc ban hành một COC mang tính ràng buộc pháp lý để ngăn chặn tác động tiềm tàng của quân sự hóa. Kết quả là một phiên bản khác đã ra đời - DOC. Những năm sau đó, các bên tranh chấp đã làm suy yếu DOC. Căng thẳng gia tăng gần đây, bao gồm cả quân sự hóa ở Biển Đông, là chất xúc tác thúc đẩy COC. 

Tuy nhiên, những vấn đề đeo đẳng DOC sẽ tiếp tục tồn tại khi các cuộc đàm phán về COC kéo dài. Rút cuộc, đó là vấn đề kiểm soát vũ khí thông thường. Hai hình thức kiểm soát vũ khí là kiểm soát cấu trúc và kiểm soát hoạt động đều có chung những hạn chế như sau. Thứ nhất, các cuộc đàm phán sẽ kéo dài và khó khăn hơn do lợi ích đan xen. Thứ hai, các cuộc đàm phán có thể bị bế tắc khi xác định thế nào là tấn công/phòng thủ. Cuối cùng, vấn đề về tuân thủ, xác minh và thực thi cũng đe doạ sự tồn tại của thỏa thuận. 

Trên thực tế, các quốc gia duy trì các hệ thống vũ khí tấn công mạnh hơn luôn đặt trong tình trạng sẵn sàng ở các khu vực ngoại vi, để nhanh chóng triển khai chúng đến các thực thể trong thời điểm căng thẳng. Những hành động này có thể dễ dàng được cải trang hơn như các hoạt động thời bình tại các biên giới quốc gia hợp pháp. Dù có ràng buộc về pháp lý hay không thì COC cũng sẽ gặp nhiều trở ngại. Và ở kịch bản xấu nhất, nếu vội vã ban hành COC vì lý do chính trị, thỏa thuận này có thể trở thành một thất bại lớn trong lịch sử lâu dài của kiểm soát vũ khí.

“Lý do Australia có thể phải tham gia vào tranh chấp Biển Đông” của Primrose Riordan

Canberra nên chờ đợi Washington sẽ yêu cầu làm nhiều hơn để hỗ trợ các hoạt động của Mỹ ở Biển Đông nếu Ngoại trưởng Mỹ được đề cử, Rex Tillerson, nghiêm túc về việc thiết lập một lộ trình đối đầu với Bắc Kinh. Trong bình luận đầu tiên về vấn đề Biển Đông, ông Tillerson đã nói rằng Trung Quốc nên “bị cấm” tiếp cận những hòn đảo nhân tạo mà nước này đã xây dựng trong khu vực tranh chấp. 

Theo ông Euan Graham, Giám đốc An ninh Quốc tế tại Viện nghiên cứu Lowy, quan điểm này của ông Tillerson đang gây phiền hà vì nó vượt xa suy nghĩ của hầu hết các quan chức quốc phòng theo đường lối “diều hâu”. Trong khi đó, chuyên gia phân tích cấp cao thuộc Viện Chính sách Chiến lược Úc, ông Malcolm Davis, lại đưa ra nhận định rằng trong khi trách nhiệm của Bộ Ngoại giao là làm dịu lập trường của chính quyền Donald Trump về vấn đề này thì có khả năng Canberra sẽ được yêu cầu làm nhiều hơn ở châu Á. 

Theo ông Davis, chính quyền Donald Trump đang xem xét lại chính sách tái cân bằng châu Á của chính quyền Obama nên có thể sẽ tìm kiếm các đồng minh chủ chốt, bao gồm cả Úc, để yêu cầu “làm nhiều hơn ở châu Á”. Khi đó, Úc phải quyết định làm thế nào để quản lý những yêu cầu đó trong khi cân bằng mối quan hệ với Trung Quốc. Và nếu các mối đe dọa của ông Tillerson biến thành hành động, thì Úc có thể tham gia bằng những cách khác. Úc có thể sẽ tham gia với Mỹ nếu Trung Quốc vượt qua làn ranh giới đỏ bằng cách chiếm giữ bãi cạn Scarborough, đẩy các lực lượng Philippines ra khỏi bãi Cỏ Mây, hoặc tuyên bố thiết lập ADIZ trên Biển Đông. Tuy nhiên, nếu chính quyền Donald Trump chỉ đơn giản là muốn thúc đẩy trở lại nguyên trạng hiện nay ở khu vực này, Úc sẽ phải cân nhắc thêm. 

Cho đến nay Úc đã “dễ dàng” kêu gọi Trung Quốc ngừng quân sự hóa các đảo nhân tạo mà chưa cần tham gia các hoạt động đảm bảo quyền “tự do hàng hải” của Mỹ. Ông Graham cho rằng tuyên bố mới đây của ông Tillerson về việc không cho người Trung Quốc đặt chân lên các hòn đảo nhân tạo là “mạnh mẽ hơn” bất cứ ai từng nói trước đây. Chiến thắng của ông Donald Trump đã gây ra một cuộc tranh luận chính trị ở Úc về tương lai liên minh với Mỹ. Cựu Thủ tướng Paul Keating đề nghị Úc cần gây thiện cảm với ASEAN và thiết lập một lộ trình độc lập hơn để đánh giá những bình luận của ông Donald Trump về Trung Quốc. 

Giáo sư Rory Medcalf, Hiệu trưởng Trường Cao đẳng An ninh Quốc gia thuộc Đại học Quốc gia Úc, cho rằng sẽ rất thú vị để chờ xem Mỹ phong tỏa các hòn đảo nhân tạo như thế nào và Ngoại trưởng được đề cử Tillerson có thực hiện như tuyên bố hay không hay chỉ là một mối đe dọa rỗng tếch. Có thể nói chính quyền Donald Trump đang đứng trước nguy cơ bắt đầu với một “mối đe dọa trống rỗng” và dễ dàng nhận ra là “không thể thực hiện”.

“Ý tưởng của Ngoại trưởng Mỹ được đề cử về vấn đề Biển Đông” của Ankit Panda

Tại cuộc điều trần trước Ủy ban Đối ngoại Thượng viện Mỹ tối 11/1, Ngoại trưởng Mỹ được đề cử Rex Tillerson tuyên bố những hành động của Trung Quốc ở Biển Đông - nơi Bắc Kinh đã quân sự hóa 7 hòn đảo nhân tạo thuộc quần đảo Trường Sa, cũng giống như cách Nga chiếm Crimea của Ukraine - là “rất đáng lo ngại”, và nền kinh tế toàn cầu sẽ phải hứng chịu những hậu quả nghiêm trọng nếu Trung Quốc ngăn cản tự do hàng hải ở Biển Đông. 

Ông Tillerson cáo buộc chính quyền của Tổng thống Barack Obama đã không phản ứng thích đáng với những hành động này, đồng thời khẳng định sẽ gửi tín hiệu rõ ràng tới Trung Quốc phải dừng việc xây dựng các cấu trúc nhân tạo và Mỹ không cho phép Trung Quốc tiếp cận các cấu trúc này. Đây là một đề xuất hiếm thấy, ngay cả với những người Mỹ mang tư tưởng cứng rắn nhất với Trung Quốc. Thứ nhất, việc chủ động ngăn Trung Quốc tiếp cận các cấu trúc đang chiếm giữ hoàn toàn trái với chính sách hiện tại của Mỹ về Biển Đông. Mỹ hiện duy trì quan điểm không đứng về bên nào. Tín hiệu này tỏ rõ sự phân biệt đối xử của Mỹ đối với các bên tuyên bố chủ quyền trên biển Đông. 

Thứ hai, việc huy động Không quân và Hải quân để ngăn chặn Trung Quốc ở Biển Đông sẽ trực tiếp thách thức hai lợi ích cốt lõi của Trung Quốc là chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ. Điều này sẽ làm tăng nguy cơ xung đột giữa Mỹ và Trung Quốc.

Thứ ba, thực hiện đề xuất của Tillerson sẽ dẫn đến việc Mỹ vi phạm UNCLOS, một công ước dù Mỹ không phải là thành viên nhưng luôn được coi là nền tảng của luật pháp quốc tế. Phán quyết của PCA cũng không đưa ra kết luận nào đối với chủ quyền của các cấu trúc trên Biển Đông, do đó Mỹ cũng không thể tìm được cơ sở pháp lý nào từ phán quyết này. 

Cuối cùng, đề xuất của Tillerson đã đi xa hơn mọi đề xuất của chính Tổng thống đắc cử Donald Trump trong vấn đề này. Dù chỉ trích Trung Quốc mạnh mẽ nhưng ông Trump chỉ tập trung vào các lĩnh vực kinh tế và thương mại. 

Nếu ông Tillerson được Thượng viện phê chuẩn vào chức Ngoại trưởng, chắc chắn Trung Quốc sẽ rất lo ngại về các kế hoạch ở Biển Đông của chính quyền Donald Trump. Bình luận của ông Tillerson sẽ được coi là sự khẳng định quan điểm của nhiều người tại Trung Quốc rằng Mỹ đang tìm cách bá chủ Biển Đông và khuôn khổ “tự do hàng hải” của chính quyền Obama đơn giản chỉ là vỏ bọc cho ý đồ này. 

Đến nay, những căng thẳng giữa ông Trump và Chính phủ Trung Quốc chưa bùng phát rõ rệt, nhưng Bắc Kinh tỏ ra rất quan ngại về khả năng vị tỉ phú này cụ thể hóa các lời đe dọa đưa ra khi vận động tranh cử như áp đặt các mức thuế cao (điều có thể dẫn đến một cuộc chiến tranh thương mại), xem xét lại chính sách “Một Trung Quốc” và giờ là khả năng cân nhắc lại lập trường của Washington đối với các tranh chấp ở Biển Đông. Nếu chính sách của Mỹ thực sự ảnh hưởng tới lợi ích cốt lõi của Trung Quốc, nguy cơ về một cuộc chiến tranh toàn diện sẽ trở nên gần hơn bao giờ hết./.