Cuộc tranh cãi ngày càng tăng về vấn đề này xảy ra vào thời điểm khi Mỹ thực hiện một loạt các sáng kiến mới trong khu vực, bao gồm lãnh đạo một cuộc tập trận quân sự đa phương gần đây ở Campuchia, cuộc diễn tập chung hải quân với Việt Nam, các cuộc thảo luận với Hà Nội về chia sẻ nhiên liệu hạt nhân và thông báo của Oasinhtơn về việc Mỹ sẽ tái can dự với Kopassus - đơn vị lực lượng đặc biệt của Inđônêxia. 


Diễn đàn khu vực các quốc gia Đông Nam Á (ARF) tổ chức ở Hà Hội vào cuối tháng 7 đã bị "che phủ" bởi sự cạnh tranh giữa hai cường quốc Mỹ và Trung Quốc, với việc Ngoại trưởng Mỹ Hillary Clinton nói rằng Mỹ sẵn sàng làm trung gian trong các cuộc tranh chấp lãnh thổ và lãnh hải ở khu vực biển Đông. Nhiều quốc gia Đông Nam Á khác, bao gồm Việt Nam, tin rằng Bắc Kinh ngày càng coi khu vực hàng hải đang tranh chấp này như một cái hồ của Trung Quốc. 


Ngoại trưởng Trung Quốc Dương Khiết Trì đã phản ứng mạnh mẽ lại lời phát biểu của bà Clinton, nói rằng Mỹ đang hướng tới một "cuộc tấn công nhằm vào Trung Quốc", trước khi nhắc nhở các quốc gia Đông Nam Á rằng Trung Quốc là một nước lớn, ám chỉ rằng nếu tách biệt riêng lẻ những nước này vẫn còn nhỏ bé. Đáp lại, Campuchia, Việt Nam và những nước tiếp theo như Inđônêxia, Thái Lan và Philíppin đang cố gắng thiết lập các mối quan hệ mới với Mỹ để làm đối trọng với sự trỗi dậy nhanh chóng của Trung Quốc. 


Sự "bao vây" chiến lược đó ngày càng thể hiện rõ trên dòng sông Mê Công. Với bốn trong tổng số tám con đập được xây dựng theo kế hoạch đã hoàn thành trên dòng sông Lan Thương (tên của Trung Quốc đặt cho phần sông Mê Công chảy trên lãnh thổ nước này), và chín con đập khác đang được xây dựng hoặc đang chờ xây dựng ở khu vực giữa và hạ lưu của dòng sông trên đất Lào và Campuchia, hiện vẫn chưa rõ tác động của tất cả những con đập này như thế nào đối với khu vực. Một phần của vấn đề đó là chưa có một cách tiếp cận được điều phối giữa các bên, điều đó không chỉ có nghĩa rằng các quyết định của một quốc gia được đưa ra dựa trên cơ sở "các lợi ích quốc gia đầu tiên", mà còn là sự mất lòng tin và sự tức giận gia tăng giữa các bên có liên quan đến dòng sông. 


Theo Tiến sỹ Richard Cronin, Giám đốc Chương trình Đông Nam Á của Trung tâm nghiên cứu Stimson ở thủ đô Oasinhtơn, "việc đưa ra các quyết định bị phân mảng và thiếu sự điều phối giữa các bên" có nghĩa là tất cả các bên sẽ xúc tiến các dự án riêng của họ mà không hiểu rõ về việc những con đập riêng biệt này sẽ tác động như thế nào đến dòng sông và toàn bộ khu vực. 


Trung Quốc kiểm soát phần thượng lưu của dòng sông, nơi chứa đựng hầu hết các tiềm năng về thủy điện. Ông Ukrit Pathmanand của Đại học Chulalongkorn ở Băngcốc nói rằng các vấn đề an ninh phi truyền thống có thể nổi lên từ việc xây dựng thêm các con đập, những người bất mãn do mất thu thập từ việc đánh bắt thủy sản hay đất canh tác do những thay đổi của dòng sông gây ra có thể dẫn tới những bất ổn xã hội. Tuy nhiên, ông Ukrit nói thêm rằng các lợi ích của việc xây dựng thêm các nhà máy thủy điện cần phải được cân nhắc so với những thiệt hại tiềm tàng mà việc xây dựng này có thể gây ra đối với môi trường và đời sống con người. 


Cuộc tranh cãi về các con đập trên sông Mê Công ngày càng gắn chặt với các vấn đề chính trị khu vực và toàn cầu. Một ủy ban liên chính phủ của bốn quốc gia gọi là Ủy hội Sông Mê Công (MRC) được thành lập với mục đích quản lý tốt hơn các vấn đề phát triển trên dòng sông. MRC bao gồm Campuchia, Lào, Thái Lan và Việt Nam, được thành lập năm 1995, tổ chức hội nghị thượng đỉnh đầu tiên ở Huahin, Thái Lan, vào tháng 4/2010. Đáng chú ý là Trung Quốc và Mianma chỉ được chấp nhận quy chế quan sát viên trong MRC, bất chấp việc hai nước này cũng có liên quan đến sông Mê Công. 


Ông Pornlert Lattanan, Chủ tịch tập đoàn General Electric của Thái Lan, nói rằng khó có thể Campuchia và Lào sẽ nêu vấn đề sông Mê Công với Bắc Kinh vốn có quan hệ gần gũi với cả hai nước này. Điều này đã được chứng kiến tại hội nghị thượng đỉnh MRC khi Thủ tướng Campuchia Hun Sen cho rằng mực nước thấp ở vùng hạ lưu sông Mê Công là do biến đổi khí hậu, hơn là do việc Trung Quốc giữ lại nguồn nước đằng sau các con đập của nước này. 


Thủ tướng Thái Lan Abhisit Vejjajiva tỏ ra thận trọng hơn khi nói rằng hội nghị thượng đỉnh đã gửi một thông điệp "tất cả các quốc gia ở khu vực sông Mê Công, cả ở khu vực thượng lựu và hạ lưu, đều là những nước có liên quan và tất cả chúng ta đều phải có trách nhiệm chung đối với sự bền vững lâu dài". Tháng 6/2010, các quan chức Thái Lan đã công khai và mạnh mẽ hơn khi ông Prasarn Maruekpithak, một đại diện của Thái Lan trong hội nghị MRC ở Việt Nam, đã tuyên bố rằng "bốn con đập của Trung Quốc trên khu vực thượng lưu của sông Mê Công đã phá hủy hệ sinh thái của dòng sông này. Hiện giờ, nước này còn có ý định xây dựng thêm 12 con đập nữa ở khu vực hạ lưu". 
Việt Nam cũng tỏ ra lo ngại về những con đập, bao gồm cả những con đập có kế hoạch xây dựng trên phần lãnh thổ của Lào và Campuchia. Ông Lê Đức Trung, Giám đốc Ủy ban quốc gia về sông Mê Công của Việt Nam, ngày 29/6 nói rằng: "Việt Nam có những quan ngại sâu sắc về các kết quả nghiên cứu đối với những dự án xây dựng các con đập, đặc biệt là những tác động có thể có đối với nông nghiệp và thủy sản". 


Mối đe dọa có thể cảm nhận được đối với an ninh và đời sống đó là vấn đề này đã thu hút sự quan tâm của những quốc gia bên ngoài khu vực Đông Nam Á. Nhật Bản đã tổ chức một cuộc họp với các quốc gia sông Mê Công tại Hà Nội bên lề hội nghị ARF để thảo luận một sáng kiến chung "Mê Công Xanh" cho thập kỷ tiếp theo, với mục đích đối phó với những thách thức như là các thảm họa thiên tai hay nạn phá rừng. Ủy ban hợp tác phát triển nước ngoài của Nhật Bản được coi là nhà tài trợ cho một hội thảo ở Băngcốc về chủ đề này, cho thấy những sự quan tâm của Nhật Bản trong khu vực nơi mà Tôkyô có những quan hệ đầu tư và thương mại to lớn. 


Đặc biệt, Mỹ cũng đang can dự vào vấn đề sông Mê Công như một phần trong nỗ lực chống lại ảnh hưởng đang gia tăng của Trung Quốc. Ngoại trưởng Mỹ Hillary Clinton gần đây đã gặp gỡ với những người đồng cấp của Campuchia, Lào, Thái Lan và Việt Nam ở Hà Nội trong Sáng kiến Hạ lưu sông Mê Công (LMI), được thành lập vào tháng 7/2009, như một phương tiện nhằm tăng cường hợp tác trong các lĩnh vực môi trường, y tế, giáo dục và phát triển cơ sở hạ tầng. 


Theo Tiến sỹ Cronin, sông Mê Công có thể sớm bị Trung Quốc kiểm soát, với việc các quốc gia ở vùng hạ lưu phụ thuộc vào việc xả nước từ những con đập được xây dựng trên sông Mê Công ở địa phận hai tỉnh Vân Nam và Quảng Tây để giữ cho dòng sông khỏi khô cạn trong mùa khô. Trung Quốc đã bác bỏ rằng những con đập của nước này là nguyên nhân gây ra mực nước thấp của dòng sông, thể hiện qua việc Đại sứ quán Trung Quốc ở Băngcốc đã ra tuyên bố ngày 11/3 nói rằng những tuyên bố về ảnh hưởng của các con đập của Trung Quốc là "vô căn cứ và không chính xác". 


Đánh giá đó cũng được chứng thực một phần bởi Giám đốc điều hành MRC Jeremy Bird khi ông này tuyên bố rằng mực nước thấp của sông Mê Công có thể là do nạn hạn hán ở khu vực Đông Nam Á đầu năm nay gây ra. Tuy nhiên, ông Bird cũng không bác bỏ khả năng về việc những con đập của Trung Quốc cũng có thể là nguyên nhân. 


Tiến sỹ Cronin thừa nhận rằng những đề nghị gần đây của Mỹ có liên quan trực tiếp đến địa chính trị, nhưng ông nói rằng ban đầu sẽ khó khăn để đưa vấn đề sông Mê Công lên màn hình rađa hoạch định chính sách ở Oasinhtơn do quá nhiều vấn đề mà Mỹ đang phải đối mặt ở châu Á và các khu vực khác trên thế giới. Mối nguy hiểm là việc gộp lại tất cả các vấn đề môi trường, chính trị và kinh tế-xã hội trên sông Mê Công vào sự cạnh tranh giữa hai siêu cường Mỹ và Trung Quốc, điều có thể che phủ các bước đi thực tế và các biện pháp xây dựng lòng tin cần thiết để có thể giải quyết hiệu quả tương lai của dòng sông. 
Tuy nhiên, ông Cronin tin rằng việc Mỹ công khai quan tâm đến vấn đề sông Mê Công ít nhất có thể nhắc nhở Trung Quốc "lắng nghe hơn đến những quan ngại của các nước khác". Đó là một trong những lời giải thích về quyết định của Bắc Kinh trong tháng 6 về việc mời các quan chức của các nước Đông Nam Á tới thăm một số đập nước trên sông Mê Công ở phần lãnh thổ phía Nam Trung Quốc.

Dù vậy, xét tới các nhu cầu năng lượng ngày càng tăng của nền kinh tế đang phát triển mạnh mẽ của Trung Quốc và một "cảm giác" có thể đang trỗi dậy ở Bắc Kinh cho rằng Mỹ và các nước Đông Nam Á đang bắt đầu hợp tác để kiềm chế các lợi ích đang mở rộng của Trung Quốc./.

 

Đọc bản gốc: US dips into Mekong politics

 

(Đề nghị chỉ được dẫn đường link mọi thông tin, bài viết  trên www.nghiencuubiendong.vn, không cắt đăng lại khi chưa có sự đồng ý của Ban Biên tập Website)