Bài viết này phân tích sự điều chỉnh chính sách đối với khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương của New Zealand trong thời gian gần đây, qua đó làm rõ các động lực thúc đẩy sự chuyển hướng này. Thông qua việc rà soát các tuyên bố chính sách và hành động thực tiễn, bài viết cho thấy New Zealand đang dần tái định vị vai trò của mình trong bối cảnh địa chiến lược hiện nay.
- Từ chính sách đến hành động
Tháng 8/2023, New Zealand đã thông qua ba văn bản chiến lược liên quan đến Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, bao gồm “Hướng đi cho một thế giới đang chuyển đổi: Đánh giá chiến lược chính sách đối ngoại”, Chiến lược An ninh Quốc gia đầu tiên và “Chính sách Quốc phòng và Tuyên bố Chiến lược 2023”. Từ năm 2024 đến nay, chiến lược đối với khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương của New Zealand đã dần được định hình rõ nét với các tuyên bố từng bước được chuyển hóa thành các hành động cụ thể.
Về chính trị-ngoại giao, chính sách đối ngoại của New Zealand kể từ năm 2024 xoay quanh ba trụ cột chính. Thứ nhất, New Zealand chủ động tăng cường liên kết với các đối tác cùng chí hướng truyền thống, đặc biệt là Úc và Mỹ. Bên cạnh việc tiếp tục duy trì quan hệ đồng minh thân cận với Úc, New Zealand ngày càng tăng cường phối hợp với Mỹ, thể hiện qua sự ủng hộ vai trò của Mỹ tại Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương và các sáng kiến do Mỹ dẫn dắt như Quad và AUKUS.[1] Thứ hai, New Zealand đã mở rộng trọng tâm sang thúc đẩy hợp tác với các đối tác chủ chốt ở châu Á, đặc biệt là Đông Nam Á và Ấn Độ. Trong hơn ba tháng đầu nhiệm kỳ, chính quyền Luxon đã tiến hành nhiều chuyến thăm tới Ấn Độ và các nước Đông Nam Á, trong đó có việc nâng cấp quan hệ song phương với Philippines[2] và Việt Nam,[3] cũng như ký kết Kế hoạch Hành động giai đoạn 2025-2029 với Indonesia.[4] Thứ ba, New Zealand tiếp tục tái khẳng định cam kết với trật tự quốc tế dựa trên luật lệ. Tháng 7/2024, nhân kỷ niệm tám năm Tòa Trọng tài ra Phán quyết Vụ kiện Biển Đông năm 2016, lần đầu tiên New Zealand ra tuyên bố cấp Bộ Ngoại giao kêu gọi các bên tôn trọng Phán quyết và khẳng định Phán quyết có tính chung thẩm và ràng buộc.[5] New Zealand cũng nhiều lần bày tỏ quan ngại về các hành động nguy hiểm của Trung Quốc đối với Philippines tại Biển Đông.
Về an ninh-quốc phòng, New Zealand chủ động đẩy mạnh hợp tác với các đồng minh và đối tác trong khu vực. Trước đây, dưới thời Thủ tướng Jacinda Ardern (2017–2023), New Zealand chủ trương “giữ khoảng cách” nhất định với các sáng kiến an ninh mang tính liên minh như AUKUS nhằm duy trì hình ảnh một quốc gia “độc lập, không liên kết và không hạt nhân”. Tuy nhiên, chính quyền của Thủ tướng Luxon hiện nay đã thể hiện lập trường rõ ràng và mạnh mẽ hơn so với người tiền nhiệm, bày tỏ mong muốn tham gia Trụ cột II của AUKUS[6] và khi liên tục đưa vấn đề này vào chương trình nghị sự trong các cuộc tiếp xúc cấp cao với Úc và Mỹ.[7] Cùng với đó, việc chủ trì cuộc họp đầu tiên của nhóm Đối tác Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương của NATO (IP4 - gồm Úc, Nhật Bản, Hàn Quốc và New Zealand)[8] cho thấy thay đổi trong chiến lược của New Zealand từ chính sách tránh xung khắc với Trung Quốc sang xu hướng gắn kết an ninh sâu rộng với Mỹ và các đối tác.
Song song với đó, New Zealand tiếp tục mở rộng các hợp tác quốc phòng song phương trong khu vực, cụ thể ký kết Thỏa thuận An ninh Thông tin với Nhật Bản,[9] Tuyên bố Quan hệ Quốc phòng chặt chẽ hơn với Úc[10] và Thỏa thuận Tình trạng của lực lượng thăm viếng (SOVFA) với Philippines.[11] Năm 2024, New Zealand đã tham gia ít nhất bảy cuộc tập trận – nhiều hơn khoảng hai cuộc so với năm trước – trong đó đáng chú ý việc lần đầu tiên sau bảy năm đã điều tàu chiến đi qua Eo biển Đài Loan[12] và lần đầu tham gia Hoạt động hợp tác biển đa phương (MMCA) với Mỹ, Úc, Nhật Bản và Philippines tại Biển Đông.[13] Gần đây, tại Đối thoại Shangri-la, Bộ trưởng Quốc phòng New Zealand Judith Collins cho biết tàu chiến New Zealand sẽ thực hiện một loạt hoạt động tại châu Á sau khi tham gia tập trận Vành đai Thái Bình Dương (RIMPAC) trong năm nay.[14]
New Zealand cũng từng bước củng cố năng lực quốc phòng nhằm ứng phó với môi trường an ninh khu vực ngày càng phức tạp và phối hợp hiệu quả với các đối tác. Tháng 4/2025, New Zealand công bố “Kế hoạch Năng lực quốc phòng”, trong đó cam kết tăng gần gấp đôi ngân sách quốc phòng lên hơn 2% GDP – mức cao nhất trong hơn 30 năm – với khoản đầu tư 12 tỷ Đô-la New Zealand (tương đương 7,3 tỷ Đô-la Mỹ) trong bốn năm tới, ưu tiên đầu tư cho không quân, hải quân, không gian mạng và hạ tầng quân sự.[15]
- Động lực thúc đẩy New Zealand tăng cường can dự tại khu vực
Hai yếu tố chính dẫn đến sự điều chỉnh trong chính sách của New Zealand đối Ấn Độ Dương–Thái Bình Dương bao gồm yếu tố nội bộ và tác động từ môi trường địa–chính trị đang biến động.
Về yếu tố nội bộ, sự thay đổi chính quyền của New Zealand từ cuối năm 2023 đã đánh dấu bước ngoặt trong chính sách an ninh và đối ngoại của nước này. Chính phủ tiền nhiệm dưới thời Thủ tướng Chris Hipkins đã đặt nền móng cho cách tiếp cận chủ động hơn thông qua văn bản chiến lược “Hướng đi cho một thế giới đang chuyển đổi” (tháng 7/2023).[16] Chính quyền của Thủ tướng Christopher Luxon đã nhanh chóng hiện thực hóa các biện pháp trong văn bản đó, thúc đẩy quá trình can dự sâu hơn vào khu vực. Trong bài phát biểu đầu tiên về chính sách đối ngoại của chính phủ mới, Ngoại trưởng New Zealand Winston Peters đã nhấn mạnh đến việc mở rộng quan hệ với các nước châu Á, Đông Nam Á và gia tăng hiện diện ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương bên cạnh tăng cường hợp tác với các đối tác truyền thống như Mỹ, Úc, Canada và Anh.[17]
Ngoài ra, chính quyền của Thủ tướng Luxon có sự thay đổi rõ rệt trong cách tiếp cận các mối đe dọa trong khu vực, đặc biệt là đối với Trung Quốc. Trong khi chính quyền tiền nhiệm Chris Hipkins từng mô tả Trung Quốc là nhân tố “thách thức trật tự và chuẩn mực quốc tế hiện hành”, song vẫn duy trì thái độ mềm mỏng,[18] thì chính quyền hiện tại đã lựa chọn cách tiếp cận thẳng thắn và quyết liệt hơn. Văn bản “Báo cáo Môi trường đe doạ an ninh” tháng 9/2024 đã lần đầu tiên công khai xác định Trung Quốc là mối đe dọa đối với an ninh của New Zealand, đồng thời xác định “cạnh tranh chiến lược ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương chủ yếu giữa Trung Quốc và New Zealand cùng các đối tác truyền thống”.[19]
Việc công khai trực tiếp các mối đe dọa từ Trung Quốc trong một tài liệu chiến lược quốc gia là điều chưa từng có tiền lệ, phản ánh mức độ “cảnh giác”, “lo ngại” ngày càng gia tăng, cũng như cho thấy sự chuyển biến trong cách nhìn nhận của chính quyền New Zealand hiện nay - từ thận trọng sang chủ động, quyết liệt hơn trong việc đối phó với các yếu tố được coi là thách thức chiến lược từ bên ngoài. Thủ tướng Luxon cũng tuyên bố rằng, trong bối cảnh các mối đe dọa đối với ổn định và an ninh khu vực gia tăng, New Zealand không thể tiếp tục là “người ngoài cuộc”, mà cần trở thành “một bên tham gia và đóng góp chủ động” vào các vấn đề khu vực.[20]
Về bối cảnh bên ngoài, các điểm nóng ở khu vực trong đó có Biển Đông, Biển Hoa Đông không trực tiếp đe dọa chủ quyền của New Zealand, nhưng lại có ảnh hưởng đáng kể đến lợi ích an ninh và kinh tế của nước này. Văn bản “Chính sách Quốc phòng và Tuyên bố Chiến lược năm 2023” xác định, “khu vực lợi ích của New Zealand” ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương” trải dài từ Nam Cực qua Nam Thái Bình Dương, hướng sang phía tây đến Úc và phía tây bắc đến Đông Nam Á, bao gồm cả Biển Đông.[21] Biển Đông là tuyến hàng hải thiết yếu đối với New Zealand, nơi hơn nửa thương mại biển của New Zealand đi qua,[22] đồng thời đóng vai trò như một “bức tường chắn từ xa”, giúp ngăn chặn nguy cơ xung đột lan xuống Thái Bình Dương. Do đó, một khi an ninh, ổn định ở khu vực này bị đe dọa, New Zealand không chỉ đối mặt với rủi ro kinh tế mà còn có thể bị cuốn vào những xung đột lớn hơn trong khu vực. Văn bản chiến lược “Điều hướng cho một thế giới đang chuyển đổi: Đánh giá chiến lược chính sách đối ngoại” được công bố vào tháng 7/2023 cũng đã xác định, cạnh tranh địa chiến lược ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương do gia tăng căng thẳng quân sự và nguy cơ xung đột, bao gồm ở Biển Đông, đặt ra nhiều thách thức đối với lợi ích của New Zealand.[23]
Bên cạnh đó, sự hiện diện ngày càng tăng của Trung Quốc tại Thái Bình Dương – khu vực được xem là không gian ảnh hưởng truyền thống của Úc và New Zealand – đã làm gia tăng đáng kể lo ngại về an ninh. Các hành động của Trung Quốc đối với Thái Bình Dương như vụ phóng thành công tên lửa đạn đạo liên lục địa (ICBM) vào tháng 9/2024[24] và cuộc tập trận của Hải quân Trung Quốc tại Biển Tasmania vào cuối tháng 2/2025 là “lời cảnh tỉnh” đối với New Zealand rằng không còn có thể trông cậy vào vị trí địa lý biệt lập như một là “lá chắn” an toàn.[25] Việc Quần đảo Cook nâng cấp quan hệ song phương và ký kết một loạt thỏa thuận với Trung Quốc càng làm gia tăng lo ngại về mức độ can dự của Trung Quốc vào địa bàn lân cận của New Zealand.[26] Ngoài ra, các mối đe dọa phi truyền thống như biến đổi khí hậu và an ninh mạng tiếp tục nổi lên, đặt ra yêu cầu New Zealand phải chuyển mình từ vai trò “quan sát viên” sang một vị thế chủ động hơn trong việc đóng góp và bảo đảm ổn định, an ninh của khu vực.
- Triển vọng can dự của New Zealand và tác động
Các động thái trong chính sách an ninh-đối ngoại của New Zealand trong thời gian qua cho thấy New Zealand đang từng bước thể hiện vai trò là “một đối tác có trách nhiệm” trong khu vực, thay vì chỉ đóng vai trò quan sát. Trong bối cảnh tình hình khu vực tiếp tục diễn biến phức tạp, New Zealand nhiều khả năng sẽ tiếp tục đẩy mạnh hợp tác với các đối tác cùng chí hướng và mở rộng ảnh hưởng ở Đông Nam Á và Thái Bình Dương thông qua các hoạt động ngoại giao, hợp tác an ninh biển, an ninh phi truyền thống và thúc đẩy trật tự khu vực dựa trên luật lệ. Cùng với đó, New Zealand từng bước tăng cường nguồn lực và nâng cao năng lực quốc phòng, nhằm đảm bảo khả năng phòng thủ và tăng cường năng lực phối hợp với các đối tác.
Tuy nhiên, New Zealand vẫn còn đối mặt với thách thức trong việc chuyển mình từ vai trò “quan sát” sang “chủ động can dự”. Trước hết là thách thức cân bằng các mối quan hệ với Mỹ và Trung Quốc trong bối cảnh cạnh tranh Mỹ-Trung ngày càng gay gắt. Việc New Zealand gia tăng liên kết với Mỹ và các nước đồng minh, chẳng hạn như cân nhắc tham gia Trụ cột II của AUKUS và IP4, có thể làm phức tạp quan hệ kinh tế với Trung Quốc, vốn là đối tác thương mại lớn nhất của New Zealand.[27] Thứ hai, so với các quốc gia tầm trung khác, năng lực quốc phòng và ảnh hưởng của New Zealand còn hạn chế, khiến New Zealand khó có thể triển khai các hoạt động can dự sâu hơn trong khu vực.
Mặc dù Biển Đông không tác động trực tiếp đến chủ quyền lãnh thổ của New Zealand, hòa bình và ổn định ở Biển Đông có ý nghĩa quan trọng đối với lợi ích an ninh, kinh tế và nhu cầu/mục tiêu củng cố luật pháp quốc tế của nước này. Do đó, New Zealand đã từng bước tăng cường hiện diện ở các vùng biển Đông Á, cụ thể lần đầu tiên tham gia MMCA tại Biển Đông và ký kết Thỏa thuận SOVFA với Philippines. Sự can dự của New Zealand thể hiện lo ngại của nước này đối với những biến động ở trong các vùng biển, đặc biệt là các điểm nóng. Việc gia tăng can dự của các nước tầm trung, trong đó có New Zealand, nhìn chung góp phần đa dạng hóa các quan hệ đôi tác, nâng cao năng lực an ninh biển cho các quốc gia Đông Nam Á, đồng thời góp tiếng nói củng cố vai trò luật pháp quốc tế, đặc biệt là UNCLOS, trong quản lý và giải quyết tranh chấp và duy trì hòa bình, ổn định ở khu vực.
[1] “Joint US and NZ Declaration,” The Beehive, accessed May 31, 2025, https://www.beehive.govt.nz/release/joint-us-and-nz-declaration
[2] “New Zealand and Philippines: Elevating the Relationship,” The Beehive, accessed May 31, 2025, https://www.beehive.govt.nz/release/new-zealand-and-philippines-elevating-relationship
[3] “Vietnam, New Zealand Upgrade Bilateral Ties to Comprehensive Strategic Partnership,” VietnamPlus, accessed May 31, 2025, https://en.vietnamplus.vn/vietnam-new-zealand-upgrade-bilateral-ties-to-comprehensive-strategic-partnership-post310629.vnp
[4] New Zealand Ministry of Foreign Affairs and Trade, NZ–Indonesia Plan of Action 2025–2029, https://www.mfat.govt.nz/assets/Countries-and-Regions/South-East-Asia/Indonesia/NZ-IDN-Plan-of-Action-2025-2029.pdf
[5] Ministry of Foreign Affairs and Trade of New Zealand (@MFATNZ), “Statement of New Zealand on the 8th anniversary of the Arbitral Award,” X (formerly Twitter), July 11, 2024, https://x.com/MFATNZ/status/1811597490619318503
[6] Trụ cột II của AUKUS tập trung vào phát triển các năng lực tiên tiến nhằm tăng cường chia sẻ công nghệ và khả năng tương tác giữa các nước thành viên AUKUS. Các lĩnh vực năng lực tiên tiến trong Trụ cột II bao gồm: năng lực mạng, trí tuệ nhân tạo và tự động hóa, công nghệ lượng tử, năng lực đáy biển, tên lửa siêu thanh, đổi mới và chia sẻ thông tin, tác chiến điện tử. Xem thêm tại Louisa Brooke-Holland, “AUKUS pillar 2: Advanced military capabilities”, UK Parliament - House of Commons Library, Number 9842, September 2, 2024 https://commonslibrary.parliament.uk/research-briefings/cbp-9842/
[7] “Joint Statement: Australia–New Zealand Ministerial Consultations (ANZMIN) 2024,” The Beehive, accessed May 31, 2025, https://www.beehive.govt.nz/release/joint-statement-australia-new-zealand-ministerial-consultations-anzmin-2024
[8] “Prime Minister Leads Indo-Pacific Four to NATO,” The Beehive, accessed May 31, 2025, https://www.beehive.govt.nz/release/prime-minister-leads-indo-pacific-four-nato
[9] Mari Yamaguchi, “Japan and New Zealand Sign Security Agreement amid Rising Regional Tensions,” Associated Press, accessed May 31, 2025, https://apnews.com/article/japan-new-zealand-security-9a74742d0c6e3441bf18c466c051daad
[10] “Australia–New Zealand Joint Statement on Closer Defence Relations,” Australian Minister for Defence, December 6, 2024, https://www.minister.defence.gov.au/statements/2024-12-06/australia-new-zealand-joint-statement-closer-defence-relations
[11] “Philippines, New Zealand Strengthen Defence Ties with Troop Pact,” Reuters, April 30, 2025, https://www.reuters.com/world/asia-pacific/philippines-new-zealand-strengthen-defence-ties-with-troop-pact-2025-04-30/
[12] Lewis Jackson, “New Zealand, Australia Naval Ships Sailed through Taiwan Strait on Wednesday,” Reuters, September 26, 2024, https://www.reuters.com/world/asia-pacific/new-zealand-australia-naval-ships-sailed-through-taiwan-strait-wednesday-2024-09-26/
[13] “NZ, US, Japan, Australia Join PH-Led Maritime Drill,” Philippine News Agency, accessed May 31, 2025, https://www.pna.gov.ph/articles/1234335
[14] Hon Judith Collins KC, “Speech to the IISS Shangri-La Dialogue 2024,” Beehive.govt.nz, June 1, 2024, https://www.beehive.govt.nz/speech/speech-iiss-shangri-la-dialogue-2024
[15] New Zealand Ministry of Defence, 2025 Defence Capability Plan (Wellington: Ministry of Defence, 2025), https://www.defence.govt.nz/assets/publications/Defence-Capability-Plan-25.pdf
[16] New Zealand Ministry of Foreign Affairs and Trade, Navigating a Shifting World.
[17] Alasdair Pal, “New Zealand Foreign Minister Seeks Closer Ties with Five Eyes Powers,” Reuters, December 11, 2023, https://www.reuters.com/world/asia-pacific/new-zealand-foreign-minister-seeks-closer-ties-with-five-eyes-powers-2023-12-11/
[18] Geoffrey Miller, Chris Hipkins’ Successful Meeting With Xi Jinping, https://thediplomat.com/2023/06/chris-hipkins-successful-meeting-with-xi-jinping/
[19] New Zealand Security Intelligence Service, New Zealand’s Security Threat Environment 2024 (Wellington: NZSIS, 2024), https://www.nzsis.govt.nz/assets/NZSIS-Documents/New-Zealands-Security-Threat-Environment-2024.pdf
[20] Winston Peters, “Foreign Policy Speech at the Lowy Institute,” The Beehive, accessed May 31, 2025, https://www.beehive.govt.nz/speech/foreign-policy-speech-lowy-institute
[21] New Zealand Ministry of Defence, DEFENCE POLICY AND STRATEGY STATEMENT, https://www.defence.govt.nz/engage/defence-policy-and-strategy-statement/
[22] Gerry Brownlee, New Zealand and Security in the Asia-Pacific Century, https://www.beehive.govt.nz/speech/new-zealand-and-security-asia-pacific-century
[23] New Zealand Ministry of Foreign Affairs and Trade, Navigating a Shifting World: Strategic Foreign Policy Assessment 2023 (Wellington: MFAT, 2023), https://www.mfat.govt.nz/assets/About-us-Corporate/MFAT-strategies-and-frameworks/MFATs-2023-Strategic-Foreign-Policy-Assessment-Navigating-a-shifting-world-June-2023.pdf
[24] Jason Walls, “APEC 2024: Christopher Luxon Raises Concerns with President Xi over China Missile Launch into Pacific Ocean,” New Zealand Herald, accessed May 31, 2025, https://www.nzherald.co.nz/nz/politics/apec-2024-christopher-luxon-raises-concerns-with-president-xi-over-china-missile-launch-into-pacific-ocean/4T5OO2Q5IVH7TPVNVTXYG5ZEYQ/
[25] RNZ, “Defence Minister Says Presence of Chinese Ships Is ‘Wake-Up Call’ for Kiwis,” Radio New Zealand, accessed May 31, 2025, https://www.rnz.co.nz/news/political/542547/defence-minister-says-presence-of-chinese-ships-is-wake-up-call-for-kiwis
[26] Thomas Coughlan, “Winston Peters Calls for Reset of Relationship with Cook Islands – But How?,” New Zealand Herald, accessed May 31, 2025, https://www.nzherald.co.nz/nz/politics/winston-peters-calls-for-reset-of-relationship-with-cook-islands-but-how/TJECXORNJVBNTNFCG5D4W7R7AI/
[27] Alexander Gillespie, “From the Middle East to the South China Sea: NZ’s New Government Inherits a Defence Dilemma,” The Conversation, Jan 23, 2024, https://www.waikato.ac.nz/int/news-events/news/from-the-middle-east-to-the-south-china-sea-nzs-new-government-inherits-a-defence-dilemma/
(*) Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả.
Hoàng Minh Hà
