Bản tin tuần Biển Đông (ngày 30.3-5.4.2024)
08/04/2024
12/08/2022
IPMDA có thể là sáng kiến được Quad tập trung thúc đẩy để tăng cường hợp tác với các đối tác Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương nhưng đây mới chỉ là giai đoạn đầu. Quad cần cung cấp thêm thông tin về cơ chế hợp tác và giá trị chiến lược - kỹ thuật… để IPMDA được khu vực đón nhận và thực sự trở thành điểm nhấn của Quad.
Sau Thượng đỉnh Bộ Tứ (Quad) ngày 24/5, bốn nước đưa ra Tuyên bố chung nhắc đến hàng loạt sáng kiến hợp tác, bao gồm Sáng kiến Nhận thức Biển Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương (IPMDA). Tuyên bố riêng của Mỹ ngay sau đó cũng đưa IPMDA lên hàng đầu. Mới đây, ngày 26/7, Trợ lý Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Mỹ Ely Ratner tuyên bố Quad sẽ sớm giới thiệu sáng kiến với các đối tác tham gia tập trận SEACAT 2022 và hơn thế nữa. Vậy sáng kiến này có điểm gì đặc biệt để Quad và Mỹ thúc đẩy mạnh mẽ đến vậy?
Nỗ lực mới để ứng phó với chiến thuật “vùng xám”?
Trong tuyên bố của Quad, IPMDA nhằm chia sẻ thông tin thực tế trên biển giữa Quad với các đối tác khu vực, thông qua công nghệ mới, nhằm ứng phó với thiên tai và các thảm họa nhân đạo.
Tuy nhiên, ứng dụng của IPMDA rộng hơn thế. Tuyên bố riêng của Mỹ lại nhắc đến việc dùng IPMDA để theo dõi các tàu “không phát tín hiệu” (dark shipping). Lãnh đạo Quad trong năm 2022 cũng đã lần đầu nhắc tới thách thức từ “dân binh biển”. Do đó, IPMDA rất có thể là biện pháp nhằm vào các hoạt động “vùng xám” của Trung Quốc dù Mỹ và Quad không nói thẳng thừng.
Trong năm 2021, Trung Quốc gia tăng hiện diện của các tàu khảo sát khoa học và tàu dân binh “đội lốt” tàu cá tại vùng tranh chấp Biển Đông (điển hình nhất là vụ hàng trăm tàu cá Trung Quốc tập kết tại Đá Ba Đầu). Các tàu này cũng thường tắt tín hiệu Nhận diện Tự động (AIS). Có thể, thông qua IPMDA, Quad sẽ cung cấp thông tin từ sớm và từ xa về các diễn biến này cho đối tác khu vực, để khu vực triển khai biện pháp ứng phó kịp thời.
Nếu quả thật như vậy, ứng dụng này sẽ song hành với chính sách gia tăng hiện diện cảnh sát biển tại khu vực để đối phó với các tàu dân binh mà Mỹ đang theo đuổi, cấu thành chiến thuật chống dân binh Trung Quốc của Mỹ trong thời gian tới.
Bản chất phi quân sự?
Theo thông tin hiện có, IPMDA thiên về màu sắc “phi quân sư” vì: i) hai mục tiêu của IPMDA mà Quad đưa ra (thiên tai và thảm họa nhân đạo) đều thuộc lĩnh vực an ninh biển phi truyền thống; ii) Mỹ nhấn mạnh trong tuyên bố của mình rằng IPMDA sẽ sử dụng các thông tin từ nguồn “thương mại” và do đó mang tính “mở”. Để nhận diện các tàu, IPMDA sẽ tích hợp tín hiệu từ AIS và tần số radio – các nguồn rất phổ thông hiện nay. Theo một số nguồn, Quad sẽ mua lại dữ liệu từ công ty HawkEye 360 của Mỹ - công ty thương mại đầu tiên bán dữ liệu dựa trên tần số radio và đã từng xuất bản các báo cáo về hoạt động của các tàu không tín hiệu.
Tính “phi quân sự” của IPMDA cũng phù hợp với chương trình nghị sự của Quad. Khi lần đầu được khởi xướng năm 2007, Quad chỉ là tập hợp nhằm hỗ trợ nhân đạo sau cơn bão tại Ấn Độ Dương. Từ khi được khôi phục năm 2017 đến nay, Quad thiên về các hợp tác an ninh phi truyền thống như hỗ trợ y tế, chống COVID, đầu tư cơ sở hạ tầng hay cứu trợ cứu nạn... Tập trận hải quân Malabar thường được coi là hoạt động của Quad nhưng thực chất đã tồn tại từ những năm 90s – trước khi Quad ra đời.
Tuy nhiên, do chưa có thông tin kỹ thuật cụ thể, IPMDA cũng có thể được dùng để chia sẻ thông tin tình báo, nhằm vào các hoạt động của tàu quân sự hoặc có ứng dụng quân sự. Quad dự định kết nối Trung tâm Tổng hợp Thông tin tại Singapore vào IPMDA trong khi Trung tâm này thường tham gia các hoạt động tập trận quân sự như SEACAT. Các công nghệ mới dùng để theo dõi tàu cá, vượt qua hạn chế của công nghệ dựa vào AIS, cũng có thể dùng để theo dõi tàu quân sự.
Mặc dù Mỹ đang có xu hướng giảm bảo mật với các thông tin tình báo để có thể dễ dàng chia sẻ và phần lớn thông tin “tình báo” hiện nay đến từ nguồn dân sự - mở (tác giả Arthur S. Hulnick trong cuốn sách về tình báo của mình đã khẳng định 80% tin tình báo đến từ nguồn mở), hàm ý này của IPMDA vẫn có thể khiến một số đối tác của Quad e ngại.
Những vấn đề “bỏ ngỏ”?
Về cơ chế, Quad khẳng định IPMDA sẽ được thúc đẩy qua các Trung tâm Tổng hợp Thông tin trong khu vực. Hiện giờ, Quad đã hỗ trợ và hợp tác với bốn trung tâm như ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, cụ thể là tại Ấn Độ, Singapore, Solomon và Vanuatu.
Tuy nhiên, Quad chưa cung cấp thông tin cụ thể về cơ chế hợp tác nếu khu vực tham gia vào IPMDA: Liệu các nước tham gia có phải đóng góp thông tin hay chỉ nhận thông tin một chiều - tương tự một số chương trình hợp tác của trung tâm thông tin tại Singapore? Nếu phải chia sẻ, hoạt động này sẽ được tiến hành dưới hình thức nào, qua kênh dân sự hay quân sự, qua ứng dụng hay hệ thống máy móc riêng?
Về giá trị, hiện nay, nhiều chủ thể đang thúc đẩy các sáng kiến nhằm nâng cao nhận thức biển (MDA) tại Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương: Ấn Độ có Sáng kiến Đại dương Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương với trụ cột riêng về MDA và đã mời toàn bộ ASEAN tham gia; EU có Sáng kiến Các Tuyến đường Trọng yếu tại Ấn Độ Dương (CRIMARIO) giai đoạn hai, trong đó có kế hoạch phổ biến phần mềm theo dõi thực địa trên biển qua vệ tinh (IORIS) cho khu vực; Nhật Bản cũng từng có Sáng kiến Đối thoại Shangri-La, tập trung vào MDA… Vậy IPMDA có điểm gì nổi bật so với các sáng kiến tương tự? Nếu không có, liệu IPMDA có được tích hợp với các sáng kiến tương tự của đối tác Ấn Độ và EU?
Nhìn chung, IPMDA có thể là sáng kiến được Quad tập trung thúc đẩy để tăng cường hợp tác với các đối tác Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương về chia sẻ thông tin và ứng phó với chiến thuật “vùng xám” của Trung Quốc. Tuy nhiên, đây mới chỉ là giai đoạn đầu. Quad cần cung cấp thêm thông tin về cơ chế hợp tác và giá trị chiến lược - kỹ thuật… để IPMDA được khu vực đón nhận và thực sự trở thành điểm nhấn của Quad.
Đỗ Hoàng, Viện Biển Đông Twitter: @hoangdo_m. Bài viết phản ánh quan điểm cá nhân.
Tham khảo:
https://foreignpolicy.com/2020/11/25/india-japan-australia-u-s-quad-alliance-nato/
https://www.csis.org/analysis/pulling-back-curtain-chinas-maritime-militia
https://warontherocks.com/2022/05/the-quad-goes-to-sea/?__s=sahz2nfajogvc2x9xmto
Mặc dù việc thông qua Bộ Hướng dẫn nhằm thúc đẩy việc sớm ký kết một Bộ Quy tắc ứng xử của các bên ở Biển Đông và kết thúc lần đọc thứ hai của Dự thảo Văn kiện đàm phán COC duy nhất không thể được coi là một tiến bộ thực sự về mặt nội dung, đây vẫn là những tín hiệu rất tích cực để cho thế giới thấy...
Xu hướng cạnh tranh khoáng sản chiến lược có thể làm thay đổi tương quan lực lượng, quá trình tập hợp lực lượng hay cách đánh giá đối tác – đối tượng – điểm nóng của Mỹ và Trung Quốc, từ đó tác động đáng kể đến cục diện khu vực. Là quốc gia giáp Thái Bình Dương - địa bàn Mỹ - Trung đang thúc đẩy ảnh...
Năm 2023, “khoáng sản chiến lược” hay “khoáng sản thiết yếu” trở thành từ khóa phổ biến trên toàn cầu. Đây là hệ quả của hai nhiều yếu tố, bao gồm: (i) nhu cầu về khoáng sản gia tăng, song hành với nhu cầu chuyển đôi công nghệ số - công nghệ xanh; (ii) cạnh tranh giữa các cường quốc lan sang lĩnh vực...
Vào ngày này, cách đây tròn 50 năm, ngày 19/1/1974, quân đội Trung Quốc đã pháo kích vào các đảo và mở những cuộc tấn công dữ dội, đổ bộ chiếm đóng các đảo thuộc Quần đảo Hoàng Sa. Cũng trong ngày này, chính quyền Việt Nam cộng hoà tuyên bố lên án Trung Quốc xâm phạm toàn vẹn lãnh thổ của Việt Nam. Vào...
Từ năm 2022, trong bối cảnh an ninh phức tạp bất thường do các hoạt động thử tên lửa nhiều chưa từng có của Bắc Triều Tiên, Chính quyền của Tổng thống Yoon Suk-yeol đã tìm cách tạo ra đột phá trong việc tìm cách cải thiện quan hệ hợp tác song phương với Nhật Bản thành công, từ đó đạt được thượng đỉnh...
Là một trong các nước có yêu sách biển chính ở trong khu vực Biển Đông, trong nhiều năm qua Philippines đã phải đối phó với nhiều hoạt động thực thi yêu sách chủ quyền "quá lớn" trong đường lưỡi bò của Trung Quốc đặc biệt là chiến lược "vùng xám" đối với các vùng biển và đảo mà Philippines có yêu sách....
