Năm ngoái, khi Bộ trưởng Ngoại giao Mỹ, Hillary Clinton tuyên bố với Hiệp hội các nước Đông Nam Á (ASEAN) rằng: “Chúng tôi đã trở lại”, mọi người điều hiểu đó là tín hiệu khẳng định, người Mỹ đang tìm cách thách thức sự gia tăng ảnh hưởng của Trung Quốc ở Đông Nam Á.

Trong nhiều năm, chính phủ Bush đã đưa ASEAN ra khỏi chính sách ưu tiên ngoại giao của Hoa Kỳ, người tiền nhiệm của bà Hillary Clinton, bà Condoleezza Rice đã bỏ qua Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN hai lần trong ba năm, trong khi đó, Bắc Kinh đang đạt tới vị trí quan trọng tại khu vực này. Các hoạt động thương mại đang bùng nổ giữa Trung Quốc và ASEAN. Các Viện Khổng Tử mọc lên như nấm tại nơi đây. Viện trợ nhân đạo cho khu vực đã được chính phủ Trung Quốc quan tâm phân phối từng phần.

Những từ ngữ mới liên quan tới mối quan hệ Trung Quốc và Asean, “Chinasean” dường như đang được nhắc tới nhiều hơn là những từ ngoại giao liên quan tới Trung Quốc.

Vấn đề được đặt ra là: liệu Mỹ có đủ sức mạnh và khả năng để cạnh tranh ảnh hưởng với Trung Quốc tại khu vực này?

Trung Quốc đã miệt mài nhằm “ve vãn” ASEAN trong suốt những năm Hoa Kỳ bận tham chiến tại Afghanistan và Irắc. Trao đổi thương mại giữa Trung Quốc-ASEAN tăng gần gấp bốn lần, từ 45,5 tỷ đô la trong năm 2001 lên $193 tỷ trong năm 2008, và đỉnh cao nhất là bước ngoặc của Hiệp định Thương mại Tự do Trung Quốc-ASEAN (CAFTA) có hiệu lực từ ngày 1 tháng 1 năm 2010.

Trung Quốc cũng đã cung cấp tổng số tiền viện trợ 25 tỷ đô la cho các quốc gia Đông Nam Á trong năm qua và “ngoại giao” với ASEAN bằng cách đưa 10 thành viên khối này dẫn đầu trong các tổ chức khu vực, như Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á.

Ngoài ra, Bắc Kinh cũng đã và đang chứng tỏ “quyền lực mềm” qua việc cung cấp học bổng cho sinh viên các nước ASEAN. Ước tính có khoảng 10.000 sinh viên Thái Lan hiện đang học tại Trung Quốc, theo Asia Times, con số này nhiều hơn tại Hoa Kỳ.

Và không giống như Washington, thỉnh thoảng gây áp lực đối với ASEAN để đẩy chính quyền quân phiệt Miến Điện ra khỏi nhóm, Bắc Kinh xem nước này là một trong những đồng minh của mình. Nguyên tắc không can thiệp vào công việc nội bộ mà ASEAN đang có, cũng chính là quan điểm của Đảng Cộng sản Trung Quốc. Đầu tháng 3 này, lãnh đạo đứng thứ hai trong Đảng Cộng sản Trung Quốc, ông Ngô Bang Quốc, cũng nhắc lại quan điểm rằng, bất đồng giữa các quốc gia không nên là cái cớ để can thiệp vào công việc nội bộ của nhau.

Lợi thế về địa lý cũng nghiêng về phía Trung Quốc, khi nước này có chung biên giới với Lào, Việt Nam và Miến Điện.

Tuy nhiên, vị trí địa lý cũng có thể là điểm bất lợi cho Trung Quốc, bởi nó có thể gây ra căng thẳng, và đó là cái cớ để Hoa Kỳ quay trở lại.

Ví như, Trung Quốc bị quy trách nhiệm liên quan tới mực nước hiện tại ở sông Mekong đang xuống quá thấp. Việt Nam, Lào và Campuchia cung cấp thông tin chống lại các con đập của Trung Quốc, và cho rằng chúng là nguyên nhân chính gây ra tai họa cho những nước này.

Hà Nội ngày đang ngày càng cảm thấy khó chịu về việc Trung Quốc gia tăng sự khẳng định chủ quyền ở biển Đông. Vào thời điểm cuối năm 2009, Trung Quốc đã tuyên bố rằng, họ dự định đưa quần đảo đang tranh chấp, quần đảo Hoàng Sa, thành một điểm du lịch hạng sang.

Myanmar, quốc gia coi Trung Quốc như một trong những đồng minh gần gũi nhất, cũng đang cảnh giác với Bắc Kinh sau cuộc đụng độ của những người đứng đầu chính quyền với nhóm người gốc Hán vào thời điểm cuối năm ngoái.
Ngay cả Hiệp định Thương mại Tự do Trung Quốc – ASEAN (CAFTA) cũng làm cho một số thành viên ASEAN không vừa ý. Các nước Indonesia, Malaysia, Thái Lan và Philippines đều có thái độ dè dặt về bản thỏa thuận, lo ngại rằng việc giảm thuế các sản phẩm Trung Quốc có thể sẽ làm cho các sản phẩm nội địa không thể cạnh tranh. Thậm chí Indonsia còn đang tìm cách đàm phán lại các thỏa thuận.

Lo ngại về Trung Quốc còn liên quan tới lĩnh vực quân sự, với một cuộc chạy đua vũ trang nổi lên trong khu vực mấy tháng qua, thêm vào những căng thẳng bên trong khối ASEAN trước mối đe dọa có thể thấy được về một Trung Quốc đang trỗi dậy.

Trong thời gian gần đây, cả Việt Nam và Myanmar đều ký những hợp đồng lớn về trang bị vũ khí với Nga, mặc dù có những lời chào mời nhiệt tình từ phía Trung Quốc - vốn dĩ đang muốn trở thành một nước xuất khẩu vũ khí. Trong khi Bắc Kinh thành công trong việc bán vũ khí cho một số nước ở châu Phi và Nam Mỹ, họ lại bị hạn chế bán vũ khí ở Đông Nam Á.

Myanmar đã ký một thỏa thuận trị giá 600 triệu đô la để mua 20 máy bay chiến đấu MIG-29 của Nga, chỉ hai tuần sau khi Phó Chủ tịch Trung Quốc, ông Tập Cận Bình đi thăm thủ đô Naypyidaw (Miến Điện) tháng 12 năm ngoái, một động thái được xem là mong muốn giảm bớt sự lệ thuộc vào Trung Quốc của chính phủ Miến Điện.

Mối lo ngại trong khu vực hiện nay đối với Trung Quốc là sự phản ánh về nỗi ám ảnh đối với quốc gia này trong hàng thế kỷ qua, đặc biệt là những năm tháng mà đế quốc này coi các nước trong khu vực như sân sau của mình.

Trong khi sự nồng ấm trong quan hệ với Trung Quốc mang lại lợi ích kinh tế cho khu vực Đông Nam Á, các nước láng giềng nhỏ bé ở phía nam Trung Quốc đã hơn một lần phải hứng chịu sự giận dữ của cườngq quốc này.

Những người Việt Nam đứng tuổi khó có thể quên, vào năm 1979, nhà lãnh đạo quá cố Trung Quốc, Đặng Tiểu Bình, đã đưa đội quân 250.000 người sang “dạy cho Việt Nam một bài học” vì đã xâm chiếm Campuchia. Và ngay cả đến tận bây giờ, người Việt Nam vẫn tổ chức kỷ niệm hang năm Lễ hội gò Đống Đa, đánh dấu chiến thắng của vị hoàng đế Việt Nam đối với quân xâm lược nhà Thanh – Trung Quốc năm 1789.

Các nước ASEAN còn lại cần nhớ một điều là Đảng Cộng sản Trung Quốc đã từng hỗ trợ cho cộng sản địa phương nổi loạn ở hầu hết các nước trong khu vực.
Tất cả quá trình lịch sử trên đã hướng ASEAN tới việc tìm kiếm một sự cân bằng quyền lực trong khu vực, vấn đề lớn nhất nằm trong thiện ý của Mỹ khi nước này tìm cách trở lại khu vực này: Washington được các chủ nhà chào đón rất nồng nhiệt.

Thông điệp này đã được Bộ trưởng Cố vấn Singapore, ông Lý Quang Diệu, nói khá rõ vào thời điểm cuối năm ngoái tại Washington: “Quy mô của Trung Quốc rất khó cho tất cả các nước châu Á, kể cả Nhật Bản và Ấn Độ. Cho nên, chúng ta cần Hoa Kỳ để cân bằng quyền lực”.

Tấm thảm chào đón Hoa Kỳ đã được trải ra tại ASEAN. Chính phủ Obama đã thể hiện rằng họ muốn đóng một vai trò ở Đông Nam Á. Nhưng với hai cuộc chiến và một nền kinh tế đang phải khắc phục, người ta tự hỏi, liệu đây có phải là tham vọng nhưng “lực bất tòng tâm” đối với người Mỹ hay không?